محله اسلامی

یکی از مهم‌ترین مباحث حوزه شهرسازی، موضوع «محله» است. «محله» با همه تعاریف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و کالبدی که دارد، جزء مهمی است که می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت مطلوب یا نامطلوب تمام یا بخشی از «شهر» باشد.
دراین‌خصوص در حوزه مطالعات «شهر اسلامی» نیز توجهاتی صورت‌ گرفته و تا کنون کتاب‌ها و مقالات متعددی به رشته تحریر درآمده است. وجه مشترک این مطالعات توجه به اهمیت موضوع «محله» و تلاش در جهت بازنمایی مفهوم «محله اسلامی» بوده است.
گرچه، چنانچه در بخش‌های آتی اشاره خواهد شد، نیاز به منبعی که بر اساس اصول ثابت و متقن، «محله اسلامی» را تعریف نماید و اذهان متخصصین این حوزه را از پراکندگی ناشی از وجود مباحث متعدد و درعین‌حال جزئی رها سازد، همچنان احساس می‌شد.
همین احساس نیاز و ضرورت باعث گردید که جرقه اولیه انجام این مطالعه و نوشتن این کتاب در ذهن نویسنده شکل گیرد.

رویکرد کلی کتاب تعریف و تبیین مفهوم «محله اسلامی» است به‌نحوی‌که در زمان‌ها و مکان‌های مختلف قابل‌استناد و مورداستفاده باشد.
دین مقدس اسلام در تعریف مفاهیمی مثل «شهر» و در پی آن «محله» و به‌طورکلی، در مورد محیط زندگی انسان مسلمان مسائلی را مطرح نموده است که قابل مصداق‌یابی و مصداق‌سازی در زمان‌ها و مکان‌های مختلف باشد.
باتوجه‌به این نکته، کتاب حاضر در پی آن خواهد بود که مبانی فکری و بنیان‌هایی نظری را برای تعریف «محله اسلامی» بیابد که از نظر اصول اعتقادی اسلامی مورد قبول بوده و درعین‌حال به مصادیق و جزئیات متعدد، قابل‌طرح و اجرا و ارائه باشد.
برای حصول به این مطلب لازم بود برخی مباحث مقدماتی که به‌نوعی با مفهوم «محله» در ارتباط هستند مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر اینکه نیاز بود مطالعاتی که تا کنون در حیطهٔ مبحث «محله اسلامی» انجام شده بود مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند.
اما درعین‌حال، برای استواری و اتقان بنیان‌هایی که برای «محله اسلامی» قرار است تعریف شود لازم است که این بنیان‌ها بر اصول متقنی استوار گردند؛ بنابراین نگارنده از اینکه از جمع نظرات دیگران به اندیشه واحدی برسد پرهیز نموده و بنای «محله اسلامی» را بر اصول اعتقادی اسلامی شیعی تعریف نموده است که در زمان‌های مختلف، مکان‌های مختلف و در میان اقوام مختلفی که مسلمان هستند می‌تواند پاسخگو و همچنان روزآمد و مفید باشد.
کتاب حاضر به‌طورکلی سعی دارد که کار جامعی در مورد «محله اسلامی» صورت دهد. در این نوشتار، آنچه تا کنون در منابع مختلف در مورد «محله اسلامی» آمده در یک چارچوب منظم به مخاطب ارائه گردیده و درعین‌حال باتوجه‌به اصول اسلامی، مبانی و صفات «محله اسلامی» تعریف گردیده است تا بتواند راهگشای طراحان و متخصصین و درعین‌حال قانون‌گذاران، مدیران شهری و شهروندان در تعیین اهداف و جهت‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها برای دستیابی به «محله اسلامی» باشد.
حلقه واسط میان مطالعه اصول اسلامی و تبدیل آنها به ادبیات شهرسازی در این کتاب، در واقع یک حرکت میان‌رشته‌ای است که سعی نموده از میان مطالب فلسفی و عرفانی اسلامی، به ادبیات واژگانی معماری و شهرسازی حرکت نماید.
حلقه وصلی که میان این علوم برقرار می‌شود، کمک می‌کند که اندیشه متقنی که بنیان شکل‌گیری آثار معماری و شهرسازی فاخر اسلامی خواهد بود، در قالب کالبد، در شهر و محله اسلامی به منصه ظهور برسد.