کلام اجتماعی اسلام (چیستی، گستره و روش)

معرفی کوتاه:
علم کلام اسلامی با مجموعه‌ای از باورهای فطری و عقلانی می‌بایست به صورت روشمند عرضه شود. در این علم استخراج اعتقادات از متون اصیل دینی و تنظیم، تبیین و عرضه آن‌ها می‌بایست بر اساس ضوابط روش‌شناختی صورت گیرد. یکی از عرصه‌های روش‌شناختی در کلام، شیوه پاسخگویی است. برای مثال به پرسش‌های کلامی برخاسته از احساسات می‌بایست پاسخی عاطفی داد. ماجرای کندی و امام حسن عسکری (ع) که در منتهی الامال شیخ عباس قمی نقل شده است نمونه خوبی برای این مسئله است.
وقتی سخن از کلام اسلامی یا کلام جدید به میان می آید، برخی که آشنایی با این دانش ندارند گمان می کنند، منظور از کلام، سخن وری و گفتن و شنودن است و علم کلام، دانشی است که در آن، فن خطابه و آموزش سخنرانی داده می شود؛ در حالی که، این دانش، هیچ ربطی به خطابه و سخن وری ندارد، هرچند برای تامین اهدافش از سخن وری هم بهره می گیرد. بنابراین، تعریف دقیق علم کلام و بیان موضوع و محور اصلی و روش و هدف و مسایل آن به مثابه نقشه راهنمایی است که راهبر را در مسیر و هدف معین شده، راهبری می کند. پس چیستی ماهیت کلام، بر سایر مباحث آن تقدم دارد.
علم کلام اسلامی، یکی از دانش های دین پژوهی است که در تاریخ دین شناسی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. متکلمان، در طول تاریخ به اثبات اعتقادات دینی پرداخته و به شبهات مخالفان و معاندان پاسخ داده اند. عظمت علم کلام به قدری زیاد بود که از آن به فقه اکبر یاد می شد. عمده فقهای اسلامی، علاوه بر بیان مباحث فقهی و اصول فقه، به تبیین معارف اعتقادی نیز می پرداختند و کتاب هایی در دفاع از دین می نگاشتند.