چهار متن کهن

کتاب چهار متن کهن: منشور حمورابی، منشور کوروش، سنگ نوشتۀ بیستون، حماسه گیل‌ گمش به قلم حیدر شجاعی، به واکاوی تاریخچه و ویژگی‌های این قوانین و کتیبه‌ها می‌پردازد.

منشور یا قانون حمورابی یکی از قدیمی‌ترین قوانین ثبت شده در جهان تلقی شده است. این منشور در کتیبه‌ای بر روی سنگ دیوریت یا بازالت سیاه در حدود دو و نیم متر و به زبان میخی است و در حال حاضر در موزۀ لوور پاریس نگهداری می‌شود. منشور حمورابی شامل 282 بند می‌باشد که دربارۀ زندگی شهری، اقتصادی و اجتماعی، حقوق جزا، حقوق مدنی و حقوق تجارت است.

استوانۀ کوروش یا منشور حقوق بشر کوروش کبیر از گل رس به خط میخی و به زبان اکدی (بابلی نو) نوشته شده است. استوانه متعلق به دوران هخامنشیان است، و توسط هرمزد رسام باستان‌شناس در سال 1879 در معبد اسگلیه (معبد مردوک خدای بابلی) و در دهانۀ تپۀ عمران ابن علی در بین النهرین کشف گردید.

سنگ نبشتۀ بیستون را بزرگترین سنگ نبشتۀ جهان، و نخستین متن شناخته شدۀ ایرانی دانسته‌اند. این سنگ نبشته از آثار دودمان هخامنشیان (520 پ. م) واقع در شهر بیستون بر دامنۀ کوه بیستون است. این سنگ نبشته یکی از مهم‌ترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهم‌ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است، که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد. محوطۀ بیستون از آثار ملی ایران است و خود این اثر هم از سال 2006 یکی از آثار ثبت شدۀ ایران در میراث جهانی یونسکو است.

گیل گمش پنجمین شاه از شاهان سلسلۀ ارخ (اوروک) دانسته‌اند. وی پهلوان نامدار شهر «اوروک» است که شخصیتی نیمه خدایی - نیمه انسانی دارد. مهم‌ترین هدف و غایت این اثر مکتوب، جستجوی جاودانگی و نامیرایی است.

در بخشی از کتاب چهار متن کهن می‌خوانیم:

نقل شده است که هنری راولینسون، کسی که برای نخستین بار متن استوانه را به‌ زبان انگلیسی ترجمه کرد. پس از کشف استوانه و انتقال آن به موزۀ بریتانیا، در سال 1880 میلادی تئوفیلوس پینچز نخستین نسخه‌برداری از متن را انجام داد و دریافت این استوانه متعلق به کوروش هخامنشی است و بخشی هم از زبان خود اوست و مربوط به فتح بابل است. سپس هنری راولینسون براساس این نسخه‌‌برداری، در همان سال برای اولین بار متن استوانۀ کوروش را به زبان انگلیسی ترجمه کرد و در نشریۀ انجمن سلطنت آسیایی منتشر کرد.

ابرهارد شرادر نیز در سال 1890 میلادی ترجمه‌ای از این استوانه را انجام داد. در سال 1975 میلادی، پاول ریچارد - برگر، استاد پیشین دانشگاه مونستر نخستین کسی بود که سطر 36 گل نوشته را خواند، زیرا که تا آن زمان به‌ دلیل آسیب‌ دیدگی متن خوانده نشده بود. پژوهش‌های وی نشان داده بود که قطعۀ گل نوشته‌ای استوانه‌ای موجود در دانشگاه ییل، که پیش‌تر گمان برده می‌شد متعلق به نبونعید باشد، بخشی از استوانۀ کوروش است.

او متن استوانه را با توجه به قطعۀ جدید، حرف‌ نویسی و ترجمه کرد و پیشنهادهایی برای بازسازی برخی از افتادگی‌ها به زبان آلمانی منتشر کرد. و آخرین ترجمه‌ها از استوانۀ کوروش را میکالووسکی و ایروینگ فینکل انجام داده‌اند. و در ایران این منشور برای نخستین بار توسط عبدالمجید ارفعی، استاد فرهنگ و زبان‌های خاور نزدیک باستان، به فارسی ترجمه شد و به تازگی نیز شاهرخ رزمجو ترجمۀ نوینی از آن را براساس یافته‌های تازه منتشر کرده است.

در این لوح استوانه‌ای، کوروش پس از معرفی خود و دودمانش و شرح مختصر فتح بابل، می‌گوید که تمام دستاوردهایش را با کمک و رضایت مردوک خدای بابلی به انجام رسانده‌ است.