پنج سفرنامه یا سفر به اقلیم عشق

خلاصه: این مجموعه شامل پنج سفرنامه از رجال دوره پهلوی اول می‌باشد که مابین سال های 1298 تا 1365 قمری رهسپار عتبات عالیات شده اند و مشاهدات خود را به تفصیل بازگو کرده اند.
این سفرنامه‌ها عبارتند از: سفرنامه ناشناس سال 1298ق. روزنامه سفر کربلا صفاء السلطنه، سفرنامه عتبات میرزا حسین خان مهاجرانی، سفرنامه خان افغان، سفرنامه عتبات عالیات حیدر علی صلواتی.
با توجه به اطلاعاتی که سفرنامه‌نویسان در اختیار قرار می‌دهند، مسیر اصلی عتبات از تهران تا کربلا بدین گونه بوده است: کاروان‌ها معمولا از تهران و از حضرت عبدالعظیم و شهر ری حرکت می‌کرده‌اند و سپس از حسن آباد و روستای علی‌آبد و از کاروانسرای منظریه که منظرگاه حضرت معصومه (س) است، وارد قم شده و از آنجا به تاج خاتون و سیاوشان و ولاشگرد رهسپار می‌‌شدند. منزل‌های بعد از آن به ترتیب روستای ساروق، دیزآباد، قوزان و پس از عبور از گردنه ننج به اسدآباد، کنگاور، صحنه و بیستون، کرمانشاه، ماهی دشت، هارون آباد، کرند، پایین طاق، میان طاق، پل ذهاب و در نهایت قصر شیرین در داخل مرز ایران می‌رسیدند. پس از گذشتن از گمرک خانقین وارد خاک عثمانی شده و به قزل رباط و شهربان یا مقدادیه، بعقوبه، خان امیریه و شهر کاظمین و بغداد و از آنجا به محمودیه و مسیب و به کربلا و از این شهر از دو مسیر آبی یا از جاده خاکی راهی شهر نجف می‌شدند. بر این اساس از تهران تا کربلا 160 فرسنگ بوده است.
از نکات قابل توجه در این سفرنامه‌ها، توجه ویژۀ نویسندگان آن به کاروانسراهایی است که در مسیر حرکت در آنها بیتوته می‌کرده‌اند. به طوری که در موارد بسیاری به توصیف بنا و سازندگان آنها و چگونگی حضور زوار در داخل آنها و مهم‌تر از همه به اوضاع داخلی و امنیت آنان پرداخته‌اند.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این کتاب توصیفات بسیار دقیق و قابل توجه نویسندگان به مکان‌های زیارتی و سیاحتی و همچنین حرم‌های مقدس در عتبات عالیات، ویژگی‌ها و چگونگی معماری صحن و حرم کاظمین، کربلا، نجف و امامزادگان بین راه و آثار باستانی از جمله طاق بستان، بیستون، قصر شیرین و روستاها و شهرها است.
توجه به برخی از ارقام، اوزان و مقادیر، قیمت اجناس و همچنین نوع غذاهایی که در سفر تناول می‌شده است، از جمله خصوصیات دیگر این سفرنامه‌ها می‌باشد.