وارداوار و درندز

در کتاب وارداوار و درندز نوشته صادق نیک پور و مژگان دستفال، به اختصار نوع نگرش به دو عنصر بنیادی هستی و اعتقادی ارمنی یعنی آب و آتش را در دو آیین مقدس و ملی ارمنی وارداوار و درندز که تاثیر فرهنگی اجتماعی عمیقی دارد و به طور کامل در ساختار ورزش‌های فرهنگی ارمنی جای می‌گیرند مرور می‌کنیم.
وارداوار و درندز دو آیین بسیار مهم و هویتی ارمنی از میان آیین‌ها و جشن‌های ارمنیان است. هر چند برخی از ارمنیان از نظر اعتقادات مذهبی دین ارمنی ندارند و باز هم هر چند گاهی انشعاباتی خرد، در کلیسای ارمنی بروز نمود اما ارمنیان یک هویت واحد وجودی را همه جانبه حفظ نمودند و در فرهنگ ارمنی هویت ملی جدای از هویت مذهبی نیست و هر نوع تلاش و کارکرد هویت‌ شناسی و باور فرهنگی ارمنی آمیزه کامل بین ساختارها و باورهای ملی و مذهبی را با هم نمایان می‌گرداند.
مبلغان کلیسای ارمنی و مبلغان ملیت ارمنی یکی هستند و در دو مسیر متفاوت یا متعارض گام بر نمی‌دارند و این نوع نگرش و جهان‌بینی همراهی دینی و ملی در میان ملت ارمنی با ارمنیزه کردن هر باور و آیینی از انحصارهای هویت‌یابی ملیت ارمنی است.
ارمنیان در کنار گیلکان، لرها، لک‌ها، کردها و سیستانیان حتی در مواردی بیش از آن‌ها بسیاری از واژگان کهن ایرانی را از دوران‌های پهلوی اشکانی و ساسانی و نیز بسیار سنن و آیین‌ها را از دوران پیوندهای ریشه‌ای آریایی خود و باز هم بسیار مفاهیم را از دوران مهری و میترایی ایران حفظ نمودند. دو آیین کهن ایرانی در جهان‌بینی ارمنی اثر گذاشتند. اول و از همه بیشتر کیش مهر و در مراتب کمتر نگرش مانویت که روزگاری جهانی شدند و هر دو ریشه نوعی عرفان را در جهان پی ریختند بیش از همه با نگرش‌های هویتی ارمنیان پیوند دارند. آثار اعتقادات عرفانی کیش مهر ایران باستان در دوران پیوندهای آریایی باستان آنان هنوز در بسیاری از مناسک ارمنیان هویدا است و در مورادی حتی بیش از دیگران مانند وارداوار و درندز خودنمایی می‌کنند و آنچه سببب بقای آن‌ها و همراهی با ارمنیان گردید مبتنی بر علایق و پیوندهای کهن عرفانی ارمنی بدون هر نگرش مذهبی و دینی است.
این نگرش استقلال ارمنیزه کردن و هویت دادن ارمنی مبتنی بر باور هویتی ارمنی منجر به این می‌گردد که بگوییم این ارمنیان نبودند که دین خود را تغییر دادند بلکه این ارمنیان بودند که شجاعانه دین را همانند اسطوره‌ها تغییر دادند و گزاف نیست اگر بگوییم تنها صاحبان و معتقدان به هویت خودی هستند که توانستند همه باورها و حتی اساطیر را در ورژن اختصاصی ارمنی بازآفرینی نمایند و ملت بودن خود را به خود و جهان بنمایانند.
ارمنیان خود ورزیدگی فرهنگی را با ‌آیین‌های خود مانند وارداوار و درندز به طور دائم تمرین کردند و ادامه دادند و توانستند نشان دهند که مشارکت اجتماعی و خرد جمعی در این ممارست‌های ورزیدگی فرهنگی چگونه رشد و وحدت ارمنیان را سبب شد و بهترین پایلوت طبیعی تاثیر ورزش‌های فرهنگی ارمنی را در مقابل محققان فلسفی، اجتماعی و فرهنگی قرار دادند.
در بخشی از کتاب وارداوار و درندز (Vardavar and Drndarach) می‌خوانید:
در عمده فرهنگ‌ها مانند سنت ویکا آتش نماینده انرژی، هیجان و مردانگی است. اما آتش در فرهنگ ارمنی خواهر و از جنس لطیف زنانه است. آتش در فرهنگ ارمنی با همان مفاهیم سوزاندن اجسام، جادوهای عشق، آشپزی و روشن کردن شمع و آتش در آیین درندز حضور می‌یابد. ظهور آتش توسط خورشید، صاعقه، آتشفشان و یا هر شکلی از نور امکان‌پذیر است و این امر در اسطوره کوه پاقات هم هویدا است.
در فرهنگ ارمنی متبلور در درندز حضور آتش نشان دهنده اراده، شخصیت و رشد و توسعه انرژی است. در برخی از فرهنگ‌ها آتش معمولا با جاه‌طلبی، رضایت، هماهنگی و تعادل مرتبط است و اراده واقعی را نشان می‌دهد که از میان این صفات ارمنیان در درندز آتش را با عشوه‌ها و رقص زنان همچون شعل‌های آتش و حس جلب توجه، رضایت هماهنگی در تمام حرکات و نیز هماهنگی با هستی و تعادل مطرح و نمایش می‌دهند پریدن از روی آتش درندز تمرینی در ایجاد این ورزیدگی در میان جمع است و از این بابت است که نوعروسان و نوهمسران در درندز از روی آتش درندز می‌پرند و خویشان به آنان تبریک می‌گویند یعنی همه عناصر لازم بقای خانواده و از همه مهم‌تر هماهنگی و تعادل و اراده را در خانواده با گرمای آتش درندز تقویت کنند.
آیین درندز ایجاد برخورد تعادلی آتش درون و عنصر آتش در اجتماع است چون آتش رفعت‌ جو است، روشنی‌ بخش و لهیبنده، اما به انعکاس واقعیت برنمی‌ایستد. آتش اغلب به عنوان عنصری سوزان توصیف می‌شود که موجب تغییر شکل همه‌ چیز می‌گردد چه در جهت اعتلا و چه در جهت نابودی.