نظریه شناخت در فلسفه اسلامی: تقریرات استاد دکتر مهدی حائری یزدی

“
آدمی موجود پرسشگری است که از آغاز خلقت خویش دربرخورد با پدیده های گوناگون عالم هستی، میل به دانستن را پیشه خویش کرده است. در حقیقت، اندیشیدن در ورای پرسش های گوناگون شکل می گیرد و محصول این اندیشه عمیق، راهیابی به حوزه معرفت است. معرفت، شناختی عمیق است که با ابزار دقیق آن یعنی: «پرسش» شکل خواهد گرفت و نتیجه آن، آگاهی و یقین خواهد بود.
تاریخ فلسفه گواه آن است که سوفسطائیان یونانی، اولین گروهی بودند که به طرح این پرسش ها پرداختند و در پی آنها فیلسوفانی نظیر سقراط، افلاطون و ارسطو درصدد پاسخگویی بدین سوالات برآمدند.در این میان، شیوه سقراط در برخورد با این پرسش ها منحصر بفرد بود. او می کوشید با شیوه مباحثه و مناظره و با طرح پرسش های نظیر: «عدالت چیست؟» به فهم مفاهیمی دست یازد که دیگران آن را اثبات شده می پنداشتند.
فیلسوفان مسلمان نیز به گونه ای غیرمستقیم به مباحث معرفت شناسی پرداختند. کندی اولین فیلسوف جهان اسلام بود که برای رسیدن به معرفت، سه عنصر: حس، عقل و وحی را معرفی نمود. او معتقد بود که از میان این سه، معرفت و حیانی، متقن تر و مطمئن تر است. شیخ الرئیس بوعلی سینا و فارابی نیز از فلاسفه ای بودند که درخصوص معرفت و مبادی آن مطالب ارزنده ای ارائه نمودند.
با وجود غنای فلسفه اسلامی و درخشش نخبگان بسیاری در این حوزه، مباحث معرفت شناسی، آن چنان که باید، در حوزه فلسفه اسلامی رشد نیافت و تنها در سال های اخیر، بزرگانی چون علامه طباطبایی(ره)، استاد شهید مرتضی مطهری و اندکی دیگر، مباحثی را به حوزه معرفت شناسی اختصاص دادند، که هرچند بسیار ارزنده و مغتنم است اما گفته ها اندکند و ناگفته ها بسیار. با توجه به اهمیت مساله معرفت شناسی و ضرورت پرداختن به قلمرو آن، تقریرات استاد مرحوم دکتر حائری یزدی به قلم یکی از شاگردان ایشان، جناب آقای دکتر عبدالله نصری در کتاب نظریه شناخت در فلسفه اسلامی به نگارش درآمده است.