مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی : دفتر اول و دوم : وحدت وجود و شهود، کیمیای خیال

کتاب حاضر دفتر اول و دوم از مباحث مطروحه در حوزه هنر و معماری است که آن را حسن بلخاری قهی تهیه و تدوین نموده است. موضوعاتی نظیر مبانی و منشا اعتقاد به وحدت وجود، وحدت وجود انفسی، وحدت وجود آفاقی، رویکردهای مختلف در بحث وحدت وجود، از مباحث این کتاب است .
در قسمت اول کتاب موضوعاتی مانند مبانی و منشا اعتقاد به وحدت وجود، وحدت وجود انفسی، وحدت وجود آفاقی، رویکردهای مختلف در بحث وحدت وجود، مبانی وحدت وجود در هندوئیزم، وحدت وجود در ذهن و زبان غربیان، از فلسفه یونان تا نئوافلاطونیان، وحدت وجود در مسیحیت و بررسی اندیشه های بزرگان این دین در حوزه وحدت وجود و وحدت وجود در حکمت و عرفان اسلامی که به صورت پیوست وحدت وجود در سه مکتب الهی و زمینی بررسی شده و در آن به مبانی مباحث خردمندانه و شهودانه نگریسته شده است. در مباحث وحدت وجود در حکمت و عرفان اسلامی از اندیشمندان اسلامی مانند شیخ اشراق، ابن عربی، مولانا، صدرالمتالهین شیرازی نام برده شده است.
وحدت شهود بحثی است که نویسنده آن را از دیدگاه علاءالدوله سمنانی، شیخ احمد سرهندی به بررسی گرفته است، در پایان مباحث تجلی و انوار الهی بیان شده است که در آن به مباحث اشراقی و تجلی آن در هنر و معماری اسلامی به صورت کامل پرداخته شده است.
در قسمت دوم کیمیای خیال از سری پژوهشهای فرهنگ و هنر اسلامی است که به مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی پرداخته شده است. نویسنده آن را در چهار فصل؛ از فصل هفتم با عنوان قوه خیال و عالم مثال، بازگشتگاه صور تجریدی هنر اسلامی؛ فصل هشتم، نورد تجلی رنگ و نور در نگارگری ایرانی و معماری اسلامی؛ فصل نهم، قدر (هندسه مقدس در معماری قدسی)؛ فصل دهم، نقد و نظر (نقد آرای خانم نجیب اوغلو در رد نظر سنت گرایان) همراه با فهرست منابع و مآخذ و تصاویر زیبا از معماری اسلامی، مساجد و نگارگری اسلامی، آورده است.
او در این کتاب به بیان شناسی عالم خیال در قرآن، قوه خیال و عالم مثال در فلسفه اسلامی، خیال در حکمت امام محمد غزالی، خیال در ذهن و زبان شیخ اشراق، خیال در حکمت ابن عربی و خیال و زیبایی در اندیشه های صدرای شیرازی توجه داده است و با شکافتن آنان و نگریستن عمقی، پیوند بین عالم خیال و مثال و ذهن و عین در دنیای واقعی و فراواقعیتی دریافته است.
در بخش نور، تجلی رنگ و نور در نگارگری ایرانی و معماری اسلامی، به نور در آیینه مذاهب فانوس خیال در اندیشه های امام محمد غزالی، تجلی نور در نگارگری ایرانی - اسلامی، تجلی رنگ در هنر اسلامی، رنگ در اندیشه نجم الدین کبری، نجم رازی، علاء الدوله سمنانی، ابن هیثم، رنگ و نور در معماری اسلامی پرداخته است و با دقت تمام در تجلی نور در اشیاء و بازتاب انوار الهی در خیال و حرکت جوهری آن بر صفحه لوح دل و کاغذ و قلم، و یا معماری بلند و شکوه نگار اسلامی در شهرها، به زیبایی آن را شکافته و با کمک گرفتن از اندیشه بزرگان کاربردی اش کرده است.
در بخش قدر (هندسه مقدس در معماری قدسی) به قدر در قرآن، قدر و هندسه، هنر مقدس در معنا و معماری، منابع و بنیانهای هندسه مقدس، به هنر مفهومی با دید اسلامی نگریسته و آن را به صورت زیبای آراسته است. هنری که قدسی است و تجلی جمال و کمال خداوند بر زمین و معماری و نگارگری مردانی است که انوار الهی بر دلهای پاک آنان تابیده است. زیباشناسی قدر در قرآن تجلی ادبی و علمی زیباشناختی جمال و حکمت الهی که در معماری اسلامی، نقش کمال را دارد.
در بخش آخر، نقد و نظری است، که به نقد و شناخت بیشتر نظر خاتم نجیب اوغلو در رد نظر سنت گرایان پرداخته است، که در جای خود جای تامل و شناخت دوباره سنتهای بزرگ اسلامی را دارد که خود، زیبای جدید در معماری کهن است.