ماکس وبر و جامعه شناسی اقتصادی

ریچارد سوئدبرگ در کتاب ماکس وبر و جامعه‌شناسی اقتصادی، به تحلیل چگونگی تکوین این نوع جامعه‌شناسی و تلاش وبر برای تبدیل آن به یک نوع تحلیل عملی و کارآمد پرداخته است.

در طول قرن بیستم اقتصاددانان جریان متداول، در توضیح رفتار اجتماعی، منحصرا بر نقش منافع تمرکز داشته‌اند، در حالی که گرایش جامعه‌شناسان بیشتر تاکید بر نقش ساختار و کنش - واکنش اجتماعی بوده است. برای هر دو استراتژی تحلیلی هم، دلایل موجهی وجود داشت و اقتصاددانان و جامعه‌شناسان، هر دو، آثار بسیار مهمی ارائه کرده‌اند. اما، اقتصاددانان و جامعه‌شناسانی هم هستند که معتقدند پیشرفت در درک برخی پدیده‌های اقتصادی تنها در صورتی امکان‌پذیر است که منافع و ساختار اجتماعی به‌ طور توامان تحلیل شوند.

بخش اعظم کتاب ماکس وبر و جامعه‌شناسی اقتصادی (Max Weber and the idea of economic sociology)، به ارائه و نقد جامعه‌شناسی اقتصادی وبر اختصاص دارد؛ شکل‌گیری تاریخی نظرات او را می‌توان در پیوست یافت. در فصل اول خواننده با نظر وبر در مورد چگونگی شکل‌گیری و تحول اقتصاد در غرب آشنا می‌شود. مبنای کار کتاب تاریخ اقتصادی عمومی خواهد بود. در فصل دوم، تحلیل جامعه‌شناختی وبر از اقتصاد در کتاب اقتصاد و جامعه بررسی می‌شود. در سه فصل بعدی، به نظر وبر در مورد رابطه‌ی اقتصاد با دیگر پدیده‌های اجتماعی می‌پردازیم؛ این فصل‌ها بر رابطه بین اقتصاد و سیاست، اقتصاد و حقوق، و اقتصاد و مذهب تمرکز دارد. در فصل ششم مطالب تکمیلی درباره نگاه وبر به رابطه بین اقتصاد و علم، تکنولوژی، نژاد و چند موضوع دیگر ارائه خواهد شد. فصل آخر هم شامل ارزیابی کتاب اقتصاد اجتماعی درباره‌ی مبانی اقتصاد است؛ کار عظیمی که وبر در سال‌های دهه 1910 سرگرم ویرایش آن بود و نیز مقایسه‌ای بین جامعه‌شناسی اقتصادی وبر و جامعه‌شناسی اقتصادی معاصر.

این اواخر، در اقتصاد و همین‌طور جامعه‌شناسی، تلاش‌هایی برای پیوند دادن منافع و رفتار اجتماعی در یک تحلیل واحد صورت گرفته است. این در حالیست که اقتصاددانان از ایده‌ی منافع شروع کرده و می‌کوشند راهی برای به حساب آوردن رفتار اجتماعی پیدا کنند، اما جامعه‌شناسان عکس اقتصاددانان عمل کرده و راه‌های مختلفی برای «درهم‌ آمیختن» کنش اقتصادی و منافع در ساختار اجتماعی ارائه کرده‌اند. ریچارد سوئدبرگ (Richard Swedberg) در این کتاب سعی داشته تا تلاش وبر برای پیوند دادن و ادغام کردن ایده‌ی رفتار متکی بر منافع با ایده‌ی رفتار اجتماعی در یک تحلیل واحد را به خوبی نشان دهد.

در بخشی از کتاب ماکس وبر و جامعه‌شناسی اقتصادی می‌خوانیم:

گرچه وبر نظر خود را در مورد سیاست پولی در اقتصاد و جامعه به شکلی تقریبا نظام‌ یافته ارائه می‌کند، تحلیلش از رابطه بین دموکراسی و اقتصاد را باید به‌ طور پراکنده در نوشته‌های علمی و سیاسی‌اش جستجو کرد. با این حال روشن است که وبر اهمیت ویژه‌ای برای دو موضوع زیر قائل بود: رابطه تاریخی بین سرمایه‌داری و دموکراسی و رابطه کلی‌تر بین پول، دموکراسی و کار به عنوان یک سیاستمدار. شاید نیازی به تکرار این مسئله نباشد که هر دو موضوع امروزه هم به اندازه دوره وبر اهمیت دارد.

در مورد رابطه بین سرمایه‌داری و دموکراسی وبر با قاطعیت می‌گوید که این دو هیچ وجه اشتراکی ندارند؛ هیچ «رابطه سببی» بین سرمایه‌داری و دموکراسی وجود ندارد. اینکه نوعی فردگرایی خاص و دموکراسی سیاسی از ویژگی‌های جامعه مدرن و اقتصاد سرمایه‌داری چنین جامعه‌ای شده است، صرفا یک تقارن تاریخی و نتیجه وقوع رویدادهای خاصی است که تکرار نخواهد شد. در این متن وبر از ارتش کرامول و مجمع قانون‌گذاری فرانسه نام می‌برد. او اضافه می‌کند، سرمایه‌داران معمولا گرایشی به دموکراسی ندارند: آن‌ها ترجیح می‌دهند با یک مقام واحد و پشت صحنه معامله کنند و نه با شماری از مقام‌ها که به طریق دموکراتیک انتخاب شده‌اند. وبر نسبت به آینده هم بدبین است: اگر پیشرفت‌های اقتصادی و تکنیکی به بن‌بست برسد یا اگر در تمامی اقتصاد رانت جایگزین سود شود، آزادی‌هایی که امروزه وجود دارد به‌سرعت محو خواهد شد.