عدالت اجتماعی از منظر لیبرالیسم

در کتاب عدالت اجتماعی از منظر لیبرالیسم نوشتۀ بهمن فرقانی، ضمن بررسی اندیشه دانشمندانی که سعی در ارائه الگویی محض برای نظریه عدالت داشته‌اند، معیاری تعریف شده است تا بتوان کارآمدی هر نظریه‌ای را آزمون کرد.

زندگی یک بازی است. در بازی زندگی، رعایت قواعد ایجاب می‌کند از بازندگان و جاماندگان در بیرون از میدان بازی دلجویی شود. مشاهده باخت کسانی که دوستشان می‌داریم باعث رنج‌مان می‌شود. حتی اگر گمان کنیم دیگران استحقاق برد را ندارند، همدردی با محرومان مجوزی برای زیر پا گذاشتن قواعد بازی ایجاد نمی‌کند.

عدالت از جمله واژگانی است که در محاورات روزمره از آن بسیار استفاده می‌شود. شاید کمتر روزی باشد که از این واژه استفاده نکرده باشیم. کلمه‌ای است که نه تنها برای همگان معنای روشنی دارد، بلکه با کمی تساهل می‌توان گفت معنای مشترک و واحدی از آن برداشت می‌شود. این در حالی است که در حوزه نظری پس از هزاران سال گفت‌وگو، تاکنون اجماعی در خصوص ارائه نظریه واحد از آن صورت نپذیرفته است.

عدالت وضعیتی از تقسیم امتیازهای متعدد بین افراد بر اساس قواعد پذیرفته شده است. قواعدی که طی فرآیند آزمون و خطا جهت استفاده کارا از امکانات موجود خود را به اثبات رسانیده‌اند؛ اما استعلا یافتن این قواعد در قامت قانون به تعبیر کانت نیازمند حکم عقل است.

کتاب عدالت اجتماعی از منظر لیبرالیسم، چنانچه از نام آن پیداست، درصدد است تا مبانی معرفت‌شناختی عدالت اجتماعی از منظر لیبرالیسم را تبیین کند. در بخش اول سعی شده است تصویری روشن از مفاهیم در منظومه فکری نظریه‌پردازانی چون امانوئل کانت، جان راولز و فون هایک ارائه شود. در بخش دوم نیز با تعدیل مفهوم عدالت در قالب مفهوم انصاف، زمینه‌ها و کارکرد آن بررسی شده است. بخش سوم نیز به مفهوم عدالت از منظر اقتصادی پرداخته است.

فرض نخست این کتاب این است که همه نظریات عدالت اجتماعی مبتنی بر فلسفه اخلاق و فلسفه اجتماعی هستند و هریک به تناسب تبیینی که از معنای زندگی یا نظم اجتماعی ارائه می‌کنند، از یکدیگر متمایز می‌شوند. بنابراین، آزمون هر نظریه‌ای در باب عدالت اجتماعی به راستی‌آزمایی فلسفه اخلاق و فلسفه اجتماعی (چگونگی تبیین نظم اجتماعی) پشتیبان آن نظر دارد. فلسفه اخلاقی که به روش غیر تجربی به تحلیل پایه‌ای‌ترین ارزش‌های معنابخش زندگی می‌پردازد، و نظریاتی که به روش تجربی، آن ارزش‌ها را پردازش می‌کنند، اهداف و معانی متفاوتی از زندگی تعریف و اصول متفاوتی از عدالت را پی می‌ریزند. کتاب عدالت اجتماعی، تلاشی است برای نشان دادن مبانی اخلاقی عدالت در فلسفه اقتصاد آزاد.