سیر تکاملی حقوق اسرای جنگی در اسلام و حقوق بین الملل

سیمین علیزاده در کتاب سیر تکاملی حقوق اسرای جنگی در اسلام و حقوق بین‌الملل، حقوق اسرای جنگی را هم در حقوق اسلامی و هم در قوانین بین‌الملل مورد بررسی و تحقیق قرار می‌دهد.
انسان ذاتا موجودی جمعی و عنصر وجودی‌اش از علاقه و غریزه ساخته شده است و این علایق و غرایز مبنی بر بزرگی و برتری جویی عاملی برای سوق دادن در جهت شکل‌گیری نزاع و جنگ است که این نزاعات و درگیری‌ها خود باعث اسیر شدن تعدادی از اشخاص می‌شود که تحت عنوان اسیر جنگی به آن‌ها اطلاق می‌گردد و در عصر جدید هم با توجه به تحولاتی که در عرصه حکومت و مداخله دول در امور داخلی بوجود آمده است. مسئله زندانیان جنگی یا به عبارتی اسرای جنگی از آن مستثنی نمانده است به طوری که یک سلسله قوانین و مقررات هم در عرصه داخلی و هم در سطح بین‌الملل به صورت کنوانسیون‌های الزام‌آور تنظیم گردیده است که دولت‌ها ملزم به تبعیت از آن می‌باشند و در غیر این صورت تبعات متعددی از جمله واکنش جامعه جهانی را به دنبال دارد. با توجه به تحولات تاریخی و دگرگونی‌های گسترده حقوقی و قانونی که در زمینه مختلف صورت گرفته است بحث اسیران جنگی و حقوق و تکالیف آن‌ها پس از فراز و نشیب‌های تاریخی در سال‌های 1907، 1927، 1982 به صورت گسترده و با حضور اکثر کشورهای جامعه جهانی تعریف و وظایف و اختیارات و همچنین قوانین و مقررات ناظر بر اسیران جنگی تدوین و لازم‌الاجراء گردیده است.

مساله جنگ یکی از مهم‌ترین مظاهر زندگی ملل است و ابزاری است برای رسیدن به هدف‌هایی که برخی از کشورها مبتنی بر حقوق بین‌الملل جلوه می‌دهند. جنگ آخرین حربه حل اختلافات و از جمله مکانیسم‌هایی است که در روابط خارجی دولت‌ها برای رسیدن به اهداف سیاسی خارجی بکار برده می‌شود. بنابراین تفکر پیرامون جنگ و یکی از موضوعات مهم مربوط به آن یعنی "اسیران جنگی" از قدیم توجه محققین و تئوریسین‌های علوم سیاسی و حقوقی را به خود جلب کرده است. یکی از نتایج اجتناب ناپذیر پدیده‌ی جنگ، "اسارت" و "اسیران جنگی" است که در این رابطه وضعیت حقوقی اسیران جنگی که در دست دشمن هستند مطرح می‌شود.

برای بررسی حقوق اسیران جنگی ابتدا باید جنگ را بعنوان یک پدیده‌ی اجتماعی از دیدگاه‌های تاریخی، جامعه‌شناسی، سیاسی و حقوقی مورد بررسی قرار داد. سپس به حقوق اسیران جنگی که در مخاصمات بین کشورها به دست کشور متخاصم اسیر می‌شوند پرداخت. در کتاب سیر تکاملی حقوق اسرای جنگی در اسلام و حقوق بین‌الملل، حقوق اسرای جنگی در اسلام و حقوق بین‌الملل به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرد. دین اسلام در مورد پدیده‌ی جنگ و اسیران جنگی احکام و تعاریف خاص و معینی دارد و جنبه‌ی حقوقی مقوله‌ی جنگ در نظام حقوقی اسلامی شرایط و ضوابط تعریف شده‌ای را داراست. دین اسلام با بنیان‌گذاری اصول انسانی در برخورد و رفتار با اسیر جنگی می‌تواند الگوی مناسبی از حقوق اسیران جنگی باشد. اسیران جنگی در طول تاریخ همواره متحمل آسیب‌ها و شکنجه‌ها و رفتارهای خشونت‌آمیز بوده‌اند و با گذشت زمان به تدریج تحولاتی در بهبود رفتار با اسیران جنگ و احقاق حقوق آنان پدید آمده است. کنوانسیون‌ها و اسناد بین‌المللی متعددی درباره‌ی حقوق جنگ وجود دارد که سعی در محدود کردن و نظارت بر جنگ دارند. مهم‌ترین این کنوانسیون‌ها، دو کنوانسیون لاهه و ژنو هستند که در آن‌ها به طور مفصل به بررسی وضعیت اسرای جنگی پرداخته شده است.