حقوق بیمار در فرض برائت گرفتن پزشک از مسئولیت

کتاب حقوق بیمار در فرض برائت گرفتن پزشک از مسئولیت نوشته‌ی مریم اشرف زاده فرسنگی، یکی از مباحث محوری مورد مطالعه در حقوق پزشکی را که درمان همراه با رضایت بیمار است، مورد بررسی قرار می‌دهد.
حفظ سلامت و آزادی اشخاص، یکی از مهم‌ترین هدف‌های قانون‌گذاری است و سلامتی و تندرستی افراد با نظم عمومی در ارتباط است. ایجاد مسئولیت برای کسی که به جسم یا حقوق مربوط به شخص لطمه می‌زند، وسیله‌ای برای جلوگیری از بی‌مبالاتی‌ها و هشداری برای رعایت احتیاط است. از بین بردن این وسیله، بخشی از تضمین اجتماعی حقوق مربوط به شخصیت را از بین می‌‌برد و از این نظر، خلاف نظم عمومی است.
حقوق و پزشکی از گذشته‌ای دور با یکدیگر در ارتباط بوده‌اند؛ به گونه‌ای که همواره نظارت بر اعمال پزشکان دغدغه‌ی قانون‌گذاران بوده است و تلاش شده تا فعالیت این دسته از متخصصان، ضابطه‌مند و به سامان گردد. اما با پیچیده‌تر شدن جوامع، نگاه قانون‌گذار به سامان‌بخشی فعالان پزشکی به تدریج دگرگون شده است. به عنوان نمونه نگاهی به قوانین کهن روشن می‌سازد که قانون‌گذار برای جلوگیری از مداخله نااهلان و نیز برای جلوگیری از خودسری‌های پزشکان چه مسئولیت‌های سنگین و انتقادپذیری را در نظر گرفته است.
این مهم، به توجه جدی قانون‌گذار به نظارت بر پزشکان و دیگر متخصصان گواهی می‌دهد. با ورود بیمار به بیمارستان، اجازه نامه‌های مختلفی از وی و همراهانش اخذ می‌گردد. رضایت‌نامه امضای مدرکی است که بیمار قبل از تن دادن به هرگونه اقدام درمانی، از کلیه خطرات عمل و روش‌های درمانی توسط پزشک معالج آگاهی پیدا می‌کند. رضایت‌نامه یک سند قانونی شناخته شده است؛ لذا دقت در مفاد و رعایت نکات قانونی آن بسیار حائز اهمیت می‌باشد. با توجه به اهمیت رضایت‌نامه‌ها در دفاع از حقوق بیمار و پزشک، آگاهی کادر درمانی از قوانین و مقررات مربوط به رضایت نامه‌ها ضروری است. براساس قوانین موجود و اصول اخلاقی، رضایت آگاهانه بیمار به درمان، شرط لازم برای هر اقدام پزشکی است و اقدام به معالجه بدون رضایت فرد معالجه شونده به مفهوم ارتکاب جرم بوده و استحقاق مجازات برای فرد مرتکب را دارد.

در بخشی از کتاب حقوق بیمار در فرض برائت گرفتن پزشک از مسئولیت می‌خوانیم:
با توجه به اینکه اقدامات پزشکی بر طبق موازین علمی، عادتا سودمند می‌باشند و پزشک نیز مرتکب تقصیر نشده است، رکن فعل محسنانه وجود دارد. البته نکته مهم، احراز نیت محسنانه است. به همین دلیل در فتاوی فقها یکی از ویژگی‌های اساسی برای محسن دانستن پزشک، اقدام مجانی وی در معالجه و کمک پزشک به بیمار، در شرایط اضطراری دانسته شده است و در مواردی که پزشکان با بیماران به نحوی رفتار می‌کنند که از سوی بیمار و اطرافیان او چنین احساس می‌شود که پزشک معالج آن‌ها را درک نموده و مراقب آن‌ها بوده، مسلما پزشک را فردی محسن می‌شناسند که نهایت تلاش خود را به کاربرده اما موفق نشده است.
اما چنانچه خلاف این موارد احساس بشود و این تصور برای بیمار حاصل گردد که پزشک در قبال اجرتی که از وی دریافت می‌کند، مانند سایر مشاغل خدمتی را به وی ارائه می‌نماید، آنگاه او را مانند سایر صاحبان حرف و مشاغل، مسئول و ضامن خواهد دانست و به دید یک انسان محسن به او نگاه نخواهد کرد.
بنابراین نمی‌توان به شکل مطلق حکم به محسن و یا غیرمحسن بودن پزشک داد. بلکه باید براساس رعایت جنبه‌های انسانی و اخلاقی و تعهد شغلی از سوی پزشک دست به قضاوت زد و این نشان می‌دهد که از میان دیدگاه‌های مزبور، دیدگاهی که محسن بودن پزشک را منوط به شرایط خاصی می‌دانست، نسبت به سایر دیدگاه‌ها از استحکام و قوت بیشتری برخوردار است و بهتر می‌تواند بین حقوق بیمار و پزشک، تعادلی منطقی برقرار سازد.