جلوه حق (بحثی پیرامون صوفیگری در گذشته و حال)

معرفی کوتاه
از گرایشهایى که کمتر محیطى از آن برکنار مانده، گرایشهاى مربوط به تصوف یا شبه آن است که در هر جا اقلیتى را به خود جذب کرده، منتها ممکن است همه جا به این نام نباشد.
تاریخ نشان مى دهد که این گرایش خاص، حتى قبل از اسلام در یونان و هند و کشورهاى مختلف اروپا و آسیا وجود داشته، طریقه کلبیین در یونان قدیم یکنوع روش صوفیانه بوده، و گرایشهاى مرتاضان هند و رهبانان مسیحى نیز آب و رنگ تصوف دارد. در قرن اول اسلام اثرى از گرایشهاى صوفیگرى در محیط اسلامى دیده نمى شود؛ ولى از قرن دوم که اسلام گسترش زیادى پیدا کرد و به دنبال آن علوم و تمدنهاى بیگانه از طریق ترجمه به محیطهاى اسلامى راه یافت، مترجمین که خود داراى گرایشهاى خاصى بودند در انتقال تصوف به محیطهاى اسلامى سهم فراوانى داشتند.
اصولا در این قرن (قرن دوم هجرى) و آغاز قرن سوم که «بنى عباس» سخت بر نشر علوم دیگران، و ترجمه آنها به زبان عربى تلاش مى کردند، بازار مذاهب و فرقه هاى گوناگون رونق گرفت و از جمله، مسلک تصوف تدریجا در میان مسلمین نفوذ پیدا کرد. مى گویند اولین کسى که بذر این مسلک را در سرزمین اسلام پاشید ابو هاشم کوفى بود، و در بعضى از روایات آمده است: «هو الذى ابتدع مذهبا یقال له التصوف و جعله مقرا لعقیدته»; «او همان کسى است که مذهبى به نام تصوف بدعت نهاد و آن را قرارگاه عقیده خود ساخت».
از شواهد این موضوع این است: احادیثى که در ذم صوفیه و انتقاد از روش آنان وارد شده نوعا از امام صادق(علیه السلام) به بعد است که مرحوم علامه مجلسى در بحارالانوار قسمت زیادى از آن را جمع آورى کرده است.
مورخان مى گویند قبل از زمان مذکور اسم و رسمى از تصوف و صوفیگرى در میان مسلمین نبود، و اگر احیانا لفظ صوفى در بعضى از کلمات پیشینیان دیده شود دلیل بر وجود این مسلک در قرن اول نمى شود چون عرب این لفظ (صوفى) را بر شخص پشمینه پوش اطلاق مى کنند.