جزایر ایرانی خلیج فارس : نخستین اعاده حاکمیت ایران بر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی در سال 1951/1329

این کتاب درباره نخستین اعاده حاکمیت ایران بر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی در سال 1329 است. طبق اسناد ارائه شده در کتاب، سه روز بعد از پیاده‌شدن نیروی نظامی ایران در ابوموسی، رزمناو انگلیسی فلیمنگو در روز 9 اسفند/28 فوریه وارد آب‌های ساحلی ایران شده و در بندر گناوه لنگر انداخت. سه روز بعد از آن و در صبح روز چهارشنبه 16 اسفند، سپهبد رزم‌آرا که سهم زیادی در اعاده حاکمیت ایران بر جزایر داشت، هنگام حضور در مراسم ختم آیت‌الله فیض در مسجد شاه تهران، ترور شد. چهارده ماه بعد و در روزهای پایانی نخستین سال نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق، بار دیگر بحرین و جزایر ایرانی خلیج فارس موضوع مکاتبات اعتراض‌آمیزی از سوی دولت ایران به سفارت انگلستان در تهران شد ولی هم‌زمان پای دولت عراق نیز به میان کشیده شد.
توضیحات کتاب:
«جزایر ایرانی خلیج‌فارس» نخستین اعاده حاکمیت ایران بر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی در سال 1951/1329 به قلم و پژوهش مسعود کوهستانی‌نژاد است.
سالیان طولانی است که خلیج فارس و جزایر ایرانی آن، موضوع تالیف صدها عنوان کتاب و ده‌ها و صدها پروژه تحقیقاتی و تعداد بی‌شماری مقاله است. مولفان، محققان و مورخان در تالیفات و تحقیقات خود، ابعاد مختلفی از موضوع خلیج فارس را مورد بحث و بررسی قرار داده و تاکنون موفق شده‌اند دستاوردهای مهمی را در این زمینه ارائه کنند. با وجود چنین تلاش عظیمی، باز هم پژوهش‌های جدیدی در دست انجام است. این روند به تعمیق هر چه بیشتر مباحث و تحقیقات در این زمینه کمک بزرگی خواهد کرد. از جمله رویدادهای مغفول‌مانده در پژوهش‌های پیرامون خلیج فارس، واقعه اعاده حاکمیت همه‌جانبه ایران بر جزایر تنب و ابوموسی در بهمن و اسفند 1329/ژانویه و فوریه 1951 است.
ابعاد این واقعه آنگاه اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم در فاصله سال‌های 1322/1904 قمری (توافق ایران و بریتانیا در مورد عدم مداخله در امور جزایر سه‌گانه) تا سال 1350/1971 که دولت ایران توانست حاکمیتش را بر آن جزایر به‌طور دایم تثبیت کند، جز در سال 1951/1329 در هیچ زمانی دولتمردان ایران تلاش همه‌جانبه و گسترده‌ای برای اعاده حاکمیت خود بر آن جزایر نکردند.
آنچه در این کتاب مورد بحث و پژوهش قرار گرفته، دو موضوع وابسته به هم شامل وضعیت جزایر ایرانی خلیج فارس در سال‌های پایانی قرن نوزدهم تا اوایل سلطنت رضا شاه (1927/1306) و بررسی و تحلیل رویداد بهمن 1329 و اعاده حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه است. در واقع، ریشه‌یابی علل و عوامل رویداد بهمن 1329، ما را به بررسی جدی‌تر وضعیت جزایر در اواخر قرن نوزدهم رهنمون ساخت. علت به‌وجودآمدن چنین روندی، فقر اطلاعات تاریخی پیرامون موضوع مورد بررسی این کتاب است.
معرفی کتاب:
نخستین اعاده حاکمیت ایران بر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی در سال 1329/1951
چندی قبل به هنگام پژوهش و بررسی پیرامون مقوله نفت در سال‌های 1327-1329، بر حسب تصادف به گزارش‌های کوتاهی در مورد واقعه عزیمت ماموران ایرانی به جزایر تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی در روزهای 8 تا 12 بهمن 1329/ژانویه 1951 برخورد کردم. آن گزارش‌ها که در لابه‌لای صفحات چند شماره از روزنامه‌های اطلاعات و کوشش مورخ 8 تا 12 بهمن 1329 چاپ شده بود، حکایت از اقدامات ماموران اعزامی در زمینه شناسایی ساکنان آن جزایر و صدور اوراق هویت برای آنها داشت. در یکی از گزارش‌ها سخنگوی دولت در مصاحبه با خبرنگاران از اجرای برنامه‌های عمرانی و اقتصادی در جزایر مذکور خبر داده بود.
این اطلاعات برای نگارنده و کسانی که اندک آشنایی به وضعیت جزایر سه‌گانه مزبور داشته باشند، بسیار تعجب‌آور بود زیرا آن اقدامات به منزله اعاده حاکمیت ایران بر جزایر بوده ولی در کتاب‌های متعددی که در این زمینه در دسترس قرار دارند، از اعاده مالکیت ایران در سال 1350/1971 سخن گفته شده و در هیچ‌یک از آنها به واقعه مورد بحث اشاره‌ای نشده است. احساس مواجه‌شدن با یکی از وقایع مغفول‌مانده تاریخ معاصر ایران، آن هم در مورد موضوع حساسی چون جزایر سه‌گانه خلیج فارس، آن‌چنان شدید بود که اصل تحقیق در مورد مقوله نفت را نیمه‌کاره رها و تمام توان خود را برای بررسی همه‌جانبه آن واقعه و علل و عوامل آن معطوف کردم. در بررسی مقدماتی، مشخص شد برای یافتن علل و عوامل به‌وجودآمدن واقعه 7 بهمن 1329 باید به عقب برگشت و نقطه تمرکز و آغاز تحقیق را در سال‌های پایانی قرن نوزدهم قرار داد که معادلات سیاسی در خلیج فارس در حال شکل‌گیری نهایی بود. این روند به‌ویژه در مورد جزایر سه‌گانه شکل ملموس‌تری به خود گرفت.
ماحصل پژوهش انجام‌شده فراتر از آن چیزی بود که در ابتدا تصور می‌شد. بدین لحاظ، نتایج حاصله در قالب کتابی به منظور معرفی و شناسایی واقعه اعاده حاکمیت ایران بر جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی در بهمن 1329 و علل و عوامل آن واقعه، تدوین یافت.