جایگاه حسابداری مالی در نظام بانکداری اسلامی

کتاب جایگاه حسابداری مالی در نظام بانکداری اسلامی نوشته‌ی رضا پزشکی زاده، پس از بیان کلیاتی درباره بانکداری اسلامی وارد مبحث شناخت و انواع حسابداری در بانکداری اسلامی شده و مسئله تسهیلات بانکی و جایگاه چک و ضمانت، نحوه تنظیم حساب‌های مالی و طراحی صورت‌های مالی در حسابداری مالی را بررسی می‌کند.
اقتصاد کنونی جهان اقتصاد پولی است. اغلب معاملات و مبادلات با پول صورت می‌پذیرد. پول در فعالیت‌های اقتصادی نقش بسیار تعین‌ کننده‌ای دارد. بدون استفاده از آن هزاران معامله گوناگون بازرگانی، که هر روز شاهد انجام آن‌ها هستیم، غیرممکن است. پاره‌ای از این معاملات که امکان‌پذیر هستند در صورت نبودن پول، با دشواری و تاخیر فراوان صورت خواهد گرفت. بنابراین، حذف پول و به دنبال آن به کنار گذاشتن حرفه بانکداری از جوامع بشری غیر‌ممکن به نظر می‌رسد. زیرا در زندگی اقتصادی امروزی بانک‌ها وظایف مهمی را بر عهده گرفته‌اند. مثلا بانک‌های تجاری بر خلاف سایر موسسات مالی که فقط می‌توانند موجودی‌های نقدی خود را قرض دهند، قادرند پول جدید ایجاد کنند و تا چند برابر موجودی‌های نقدی خود بر میزان قدرت خرید جامعه بیفزایند. به طور کلی می‌توان گفت که امروزه حرفه بانکداری، تامین مالی سایر حرفه‌ها و کسب و کارها را بر عهده دارد. بدین گونه، بانک و بانکداری در تمامی جنبه‌های زندگی اقتصادی جوامع ریشه دوانده است. با وجود این، اگر نظام بانکی از کنترل خارج شود خلق و خوی استثماری و تجاوزگر پیدا خواهد کرد.

حسابداری، زبان تجارت خوانده می‌شود. زیرا از طریق تهیه گزارش‌های مالی، اطلاعات لازم را درباره واحدهای اقتصادی در اختیار اشخاص ذینفع و ذی‌علاقه قرار می‌دهد. این اشخاص شامل مدیران، صاحبان سرمایه، اعتبار‌ دهندگان، سازمان‌های مالی و اقتصادی دولت و از این قبیل هستند. از منظری دیگر از حسابداری با نام سیستم اطلاعاتی حسابداری Accounting Information System یاد می‌شود که برای پردازش اطلاعات مربوط به رویدادهای مالی موثر بر سازمان‌ها و واحدهای تجاری و گزارش اثرات این گونه رویدادها به تصمیم‌ گیرندگان، طراحی شده است. طبق بیانیه اساسی تئوری حسابداری: حسابداری عبارت است از فرایند شناسایی، اندازه‌گیری و گزارشگری اطلاعات اقتصادی برای تصمیم‌گیری‌های آگاهانه به وسیله استفاده‌ کنندگان آن اطلاعات. بیانیه در تشریح این تعریف آورده است بر اساس دیدگاهی جامع، «اطلاعات حسابداری» را می‌توان «اطلاعات اقتصادی» تلقی کرد.

در بخشی از کتاب جایگاه حسابداری مالی در نظام بانکداری اسلامی می‌خوانیم:

در بانکداری بدون ربا، پرداخت سود به سپرده‌ گذاران بر مبنای بکارگیری وجوه سپرده‌گذاران توسط بانک محاسبه و به آن‌ها پرداخت می‌گردد به نحوی که بانک‌ها در ابتدای سال نرخ سود علی‌الحساب پرداختی به سپرده‌ گذاران را تعیین اما در پایان سال موظفند محاسبه نمایند با وجوه سپرده‌ گذاران چه میزان درآمد کسب نموده‌اند سپس نسبت به تعدیل سود علی‌الحساب پرداختی اقدام نمایند. برای این منظور بانک‌ها باید بدانند که منابع و وجوه دریافتی از سپرده‌ گذاران را چگونه و کجا مصرف نموده‌اند یا به عبارت بهتر باید بگویم از آن‌جایی‌ که بانک به غیر از وجوهی که توسط سپرده‌ گذاران دریافت می‌کند وجوه دیگری هم دارد که مالکیت آن متعلق به بانک می‌باشد (از جمله سپرده‌های قرض‌الحسنه و سرمایه بانک). بنابراین وقتی تسهیلات می‌پردازد یا مصارفی انجام می‌دهد هم از وجوه متعلق به خودش این عمل را انجام می‌دهد هم از وجوه متعلق به سپرده‌ گذاران. و لازم است درآمد حاصله از مصرف وجوه سپرده‌گذاران (منظورم سپرده‌ گذاران سپرده‌های مدت‌دار می‌باشد) تفکیک شود و به سپرده‌ گذاران پرداخت شود که قبلا در رابطه با این‌که چگونه این عمل انجام می‌شود صحبت کردم (نحوه محاسبه سود قطعی به سپرده‌ گذاران).