توحید افعالی در صحیفه سجادیه

توحید پایه ی اصلى دین است که در تمام اصول و فروع دین ما جریان دارد و مبحثی مستثنی و جدای از اصول دیگر نمی باشد؛ زیرا توحید به منزله ی نخ تسبیحی است که تمام دانه ‏هاى تسبیح را به نحوی بهم متصل مى‏کند که اگر نباشد دین محقق نمى گردد. توحید یعنی اعتقاد به اینکه خالق کون و وجود، در الوهیت و فاعلیت از مشارک منزه است و در خلقت عالم بالاصاله و بالذات است و نیازی به معین و مددکار ندارد. رساله حاضر با عنوان «توحید افعالی در صحیفه سجادیه» است که رویکرد کلامی فلسفی دارد. در این رساله سعی شده مباحث مربوط به توحید افعالی و اقسام آن بر مبنای فرمایشات گهربار حضرت امام سجاد سلام الله علیه تبیین و تنویر گردد. توحید به معنای یگانه دانستن خداوند متعال است که دارای اقسام و مراتب متعددی است و در یک نظر کلی، به دو قسم توحید عملی و نظری قابل انقسام است. توحید نظری نیز دارای مراتبی از جمله توحید ذاتی، صفاتی و افعالی است و پژوهش حاضر ناظر به بحث توحید افعالی در صحیفه سجادیه است. آنچه در پژوهش حاضر بدان پرداخته شده، بحث و بررسی اصل توحید افعالی؛ یعنی خالقیت اصیل و مستقل خداوند متعال در عالم وجود است و بی آنکه احدی او را در خلقت یاری نماید، موجودات را از کتم عدم به خلعت وجود می آراید. در این میان سه دیدگاه کلی (اشاعره، معتزله و امامیه) مطرح شده است. اشاعره قائل به توحید افعالی و نفی فاعلیت انسان شدند و به جبر گرویدند. در مقابل ایشان، دیدگاه معتزله یعنی اعتقاد به تفویض و استقلال تام انسان در حوزه افعال اختیاریش است و برای تحفظ عدل الهی، توحید افعالی را منکر شدند. در مقابل این دو دیدگاه، نظریه ی «امر بین الامرین» بنا بر فرمایش امام صادق صلوات اله علیه از سوی اصحاب ائمه صلوات الله علیهم اجمعین و علماء امامیه مطرح گردید، که با پذیرش این اصل، هم فاعلیت انسان در طول فاعلیت خداوند متعال حفظ می گردد و هم عدل الهی.
شخصیت ملکوتی ائمه معصومین (علیهم السلام) درابعاد مختلف راهگشای شیعیان ایشان و شیفتگان حقایق معنوی و علمی است. فرمایشات سید الساجدین، امام زین العابدین، (علیه السلام) که بیشتر به صورت ادعیه و مناجات و راز ونیاز ایشان در تاریکی ظلمت اموی از چشمی گریان و دلی سوزان سر چشمه می گرفته و عمدتا در زبور آل محمد، صحیفه سجادیه، جمع گردیده، بعنوان اخت القرآن جلوه خاصی دارد چرا که هم از نظر فصاحت و بلاغت در زبان عرب درجه بالایی دارد و هم اینکه معارف بسیار والای عرفانی و اعتقادی و اجتماعی را در بر می گیرد و از این رو در این مجموعه سعی شده تا بینش توحیدی آن امام همام از میان ادعیه صحیفه سجادیه بر گرفته شده وبه صورتی مستقل همراه با بعضی شواهد قرآنی و شروح فلسفی ارئه شود.