بن لادن؛پدری که تروریست شد

جین ساسون در کتاب بن لادن: پدری که تروریست شد، به لطف و یاری زن و فرزند بن لادن، ما را به درون دنیای نهان و ناگفته‌های اسامه بن لادن می‌برد.

خانواده بن‌لادن، در این کتاب حکایتی فوق‌العاده از مردی را روایت می‌کنند که مورد نفرت و بیزاری بسیاری است، منتها مادر و فرزند عشق بسیاری نثارش می‌کنند، همراه با جزئیاتی صاف و ساده، بکر، شگفت و چه بسا خوف برانگیز، از سر و همسری، از مهربانی و خانواده، از ایمان و اعتقاد، وفا و صفا، یاس و حرمان، وجد و سرور، عزت و قهرمانی، خفت و خواری، شکست و پیروزی، و از حیات و دوران مردی که به عنوان شوهر و پدر می‌شناسند.

جین ساسون (Jean Sasson)، نویسنده کتاب به شیوه‌ای جذاب و روان روایت‌های همسر و فرزند اسامه بن لادن را مانند پازلی کنار هم چیده است. وی اضافات و تکراها را کنار گذاشته و طبق ترتیبی زمانی جلو می‌رود. در هر برهه روایتی که گویاتر است چه از جانب مادر و البته بیشتر از جانب پسر را برگزیده و به جای تکرار کردن روایتی که احتمالا از جانب هر دو بیان شده است، ادامه ماجرا را از زبان دیگری پی می‌گیرد. در کتاب بن لادن: پدری که تروریست شد (Growing up Bin Laden) خواننده با منبعی «دست او» در مورد خصوصیات اخلاقی، زندگی خصوصی، مشرب و تا حدودی طرز فکر و علایق و سلوک اسامه بن لادن مواجه است و همچنین با خانواده‌ای بزرگ آشنا می‌شود که در پی مردی سرسخت و انعطاف‌ناپذیر، پله پله سقوط کرد. اما اهمیت این آشنایی در چیست؟

اسامه بن لادن قطعا چهره‌ای تاریخ‌ساز است. اگر بخواهیم مبداهایی برای تاریخ معاصر، به خصوص تاریخ روابط بین‌الملل در نظر بگیریم، بی‌شک واقعه 11 سپتامبر 2001 از نامزدهای اصلی برای این منظور است. به‌ علاوه، اسامه بن لادن نخستین کسی است که روابط میان غرب و شرق به‌ ویژه خاورمیانه را از روابط دوستانه یا خصمانه دولتی به مرحله جهادی غیر دولتی کشاند؛ آنچه آغاز جریان حملات گسترده تروریستی به منافع غرب حتی در زمین خود غرب شد تا پدیده‌ای در سیمای تروریسم جهانی را به دستور کار دولت‌ها و مطالعات دانشگاهی بیافزاید.

مطالعه زندگی پشت پرده چنین مردی و اینکه چگونه چنین مردی شد و چگونه می‌زیست، قطعا خالی از لطف و فایده نخواهد بود. ضمن اینکه تا پیش از مطالعه این کتاب و دسترسی به منابعی بلافصل از زیست و کردار و آرای بن لادن، اذهان بسیاری سرشار از قضاوت‌ها و پیش داوری‌های بسیار در مورد مردان سعودی به‌ طور عام و اسامه بن لادن به‌ طور خاص بود. و صد البته خانواده او هرگز محل نظر و توجه عموم قرار نگرفته بود. اینکه بن لادن هم فرزند، هم برادر، هم همسر و هم «پدر» بود. از دید بسیاری از مردم دنیا، بن لادن تنها تروریستی بی‌رحم و شریر بود که تا می‌توانست کشت و فرمان کشتن داد و نهایتا کشته شد، گویی او تروریست زاده شد، تروریست زیست و نهایتا این‌گونه تروریست به هلاکت رسید. اما این کتاب بعد دیگری از این شخصیت را آشکار می‌کند.

در کتاب بن لادن: پدری که تروریست شد، با بن لادن نوجوان، باهوش، محجوب و مورد وثوق و احترام، روبه‌رو می‌شویم که عاشق شد و از قضا همسرش نیز عاشقش بود و به جبر والد تن به نکاح نداد. بن لادن پدر را می‌بینیم، که با وجود مشغله بسیار، به فرزندانش اهمیت می‌داد. بن لادن مجاهد را می‌شناسیم، که با وجود ادعای عامل آمریکایی بودن، خودانگیخته به افغانستان رفت و سال‌ها با شوروی‌ها جنگید. با بن لادنی ثروتمند آشنا می‌شویم که در کسب و کارش کوشا و موفق بود، و در اثنای تمام این‌ها، با چگونگی سوق یافتنش به زعم خودش به سوی جهاد و به زعم جهان به سوی تروریست شدن، آشنا خواهیم شد.

در بخشی از کتاب بن لادن: پدری که تروریست شد می‌خوانیم:

برعهده گرفتن ایجاد نیروی نظامی سازمان‌یافته و با تشکیلات فوق‌العاده پیچیده بود، برای اینکه عبدالله عزام و پدرم کار را با مبالغ نه‌ چندان درشت و بیشتر با اشتیاق و آرزومندی جهت نبردی مقدس شروع کردند. آن ایام، پدرم شاگردی علاقه‌مند و مشتاق بود و از عبدالله عزام بسیار می‌آموخت. طولی نکشید که پدرم مهمانسرا (یا به عبارتی یاورسرای) خودش را به منظور یاری و مساعدت رزمندگان بنا نهاد، و واقعیتش، ارتش خصوصی خودش از داوطلبین عرب را خلق کرد.

تا زمانی که جنگ به پایان رسید، پدرم بسط و گسترش ماموریتش را دنبال می‌کرد. با اینکه پاک کردن افغانستان از لوث وجود متجاوزان روسی قریب به 10 سال عمده توان و انرژی‌اش را تحلیل برده بود، روز‌به‌روز نسبت به تغییر چهره خاورمیانه پرشور و سودایی‌تر می‌شد، می‌خواست منطقه را از مداخله غربی‌ها برهاند، و همچنین دیکتاتورها و پادشاهان عرب را سرنگون نماید، که با رهبران دینی جایگزین شوند. بعد از اینکه ماموریتش برای تغییر چهره خاورمیانه به انجام می‌رسید، ماموریت ثانویه‌اش تغییر چهره جهان می‌شد. کل جهان باید اسلامی می‌شد.

حالا ما می‌دانیم که سازمان القاعده محصول بینش جهانی پدرم بود. با اینکه سازمان‌های اسلامی دیگری با بینش مشابه وجود داشتند، به‌ واسطه ثروت و شورمندی پدرم برای جهاد، سازمان القاعده‌اش به چتر اصلی بالای سر بلند همتی‌های جهاد اسلامی تبدیل می‌شد. همین زمان است که بازوچه‌های پر پیچ‌وخم القاعده نخستین‌بار با ماموریت پرخشونت تازه‌اش در سرتاسر جهان شروع به نشر و گسترش کرد.