بازخورد در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی

مجتبی بیرامی در کتاب بازخورد در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، به بازخورد که یکی از مهم‌ترین عناصر و حلقه‌های نظام آموزشی است و تاثیر به‌سزایی در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دارد، می‌پردازد.
اگر یکی از هدف‌های نظام آموزشی، ایجاد تغییر در ساخت شناختی و فرایندهای ذهنی یادگیرندگان باشد، بدان گونه که دانش‌آموز، بتواند آنچه را در یک موقعیت فراگرفته، در موقعیت متفاوت دیگری به کار گیرد؛ توان انتقال و کاربست آن آموخته‌ها را داشته باشد. این خواسته ممکن نمی‌گردد مگر یادگیرنده در فرایند آموزش به صورت پیوسته و هدفمند بازخوردهای دقیق، متناسب و کاملی را دریافت نماید تا برآن اساس به خوبی از روند تلاش، پیشرفت و موفقیت‌های خود آگاه گردیده و در مهندسی جریان یادگیری جایگاه خود را به خوبی درک کرده و فعالیت‌های خود را براساس نقش موثری که در سرنوشت خود ایفا می‌نماید، مدیریت کند. بازخوردهای عددی و رتبه‌ای ارائه شده در نظام آموزشی از ظرفیت لازم برای ایجاد شرایط ذکر شده ناتوانند و فقط بیانگر این نکته هستند که مشکلاتی در دستیابی دانش‌آموزان به اهداف وجود دارد اما این که این مشکلات کجا، در چه افرادی و چرا وجود دارند، سکوت می‌کند.
اهیمت و حساسیت و ظرافت بازخورد تا بدان حد است که اگر بازخورد در بخش‌هایی از نظام آموزشی در مواقعی با مشکلاتی روبرو باشد و یا روش‌های مناسبی مورد استفاده قرار نگیرد، امکان جبران دارد، اما در حوزه‌ی دانش‌آموزان این امر به سختی امکان پذیر است. چرا که بازخورد اثر خود را گذاشته و سالیان سال روح، روان و فکر دانش‌آموز را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بنابراین یکی از مهم‌ترین وظایف معلم، فراهم آوردن بازخوردی است که حاوی اطلاعاتی جهت تنظیم رفتار دانش‌آموز باشد و هدف عمده آن، بالا بردن سطح کیفی آموخته‌ها در آینده است. بر همین اساس رویکردی که نشان داده است می‌تواند به خوبی برآورد کند که آیا دانش‌آموزان به اهداف و استاندارد‌های مشخص شده رسیده‌اند یا نه رویکرد انجام ارزشیابی‌های تکوینی همراه با ارائه بازخوردهای مناسب است.
در رویکرد جدید ارزشیابی، که به دنبال هدایت تلاش دانش‌آموزان در مسیر یادگیری است، بازخورد موثر آموزشی مبتنی بر عملکرد واقعی دانش‌آموز در فرایند یادگیری، از اساسی‌ترین و زیربنایی‌ترین مفاهیم است. بطوری که باعث سهولت، بهبود و استمرار یادگیری دانش‌آموزان و اصلاح و تغییر عملکرد آن‌ها می‌شود. لذا مقوله بازخورد و جایگاه آن در نظام ارزشیابی تحصیلی و نقش بی‌بدیل آن در هدایت فرایند تلاش و فعالیت دانش‌آموز ایجاب می‌کند که مطالعات زیادی در این خصوص انجام شود تا زمینه و شرایط لازم برای تحول در دانش، نگرش و مهارت معلمان در استفاده از آن در جریان آموزش و یادگیری فراهم شود.

در بخشی از کتاب بازخورد در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی می‌خوانیم:
در فعالیت‌های آموزشی بعد از تدریس، لغات و مفاهیم متعددی به کار گرفته می‌شوند. معنای این اصطلاحات و مفاهیم، اغلب برای معلمان چندان روشن نیست و گاهی نیز از چنین مفاهیمی‌ برداشت نادرست می‌شود. از جمله‌ی این اصطلاحات رایج مفهوم «امتحان» است که استنباط‌های غلط از آن ضایعات آموزشی را به دنبال دارد. پیش‌تر در کشور ما و بسیاری از کشورهای دیگر، «ارزشیابی» با «امتحان» به‌ ویژه امتحانات کتبی (مدادکاغذی) مترادف بوده است. متاسفانه، این ابزار، وسیله منحصر به‌ فرد جمع‌آوری اطلاعات برای ارزشیابی پیشرفت تحصیلی تلقی می‌شد و تصور این بود که میزان تحقق تمامی اهداف آموزشی را می‌توان با این آزمون‌ها بررسی نمود.
درحالی‌ که این تصور کاملا اشتباه بود. این آزمون‌ها اگر به‌ درستی طراحی و اجرا شوند. می‌توانند میزان تحقق برخی از اهداف آموزشی را بررسی نمایند و اطلاعات مناسبی از چگونگی آموخته‌های دانش‌آموزان را در اختیار معلم قرار دهند. آنچه باید به آن توجه داشت این است که آزمون یکی از وسایل اندازه‌گیری فعالیت‌های آموزشی و پیشرفت تحصیلی شاگردان است. به‌ علاوه، همه‌ی شیوه‌های ارزشیابی نیز به آزمون‌های قلم و کاغذی متکی نیستند. علاوه بر شیوه مداد کاغذی و پرسش شفاهی، عمل ارزشیابی می‌تواند شامل شیوه‌هایی همچون مشاهده، مصاحبه، پروژه و کارپوشه‌ یا پورت فولیو باشد.