انسان در تراز قرآن (جستاری در انسان شناسی قرآنی)

معرفی کتاب:
مسئله اصلی قرآن، تعریف و تنظیم رابطه انسان با خدا، خود و دیگران است؛ موضوع قرآن، انسان و هدایت اوست؛ از این رو محور و مبنا در گزاره ها و آموزه های آن انسان می باشد. کتاب انسان در تراز قرآن از هشت فصل تشکیل شده که عبارتنداز: «انسان هیچ هست یافته، نیکوترین آفریده، آفرینشی هدفمند، راه و توشه، همراه با راهنمایان، ستایش و بندگی، مرزهای الهی، دشمن» کتاب انسان در تراز قرآن به بازشناسی نگرش قرآن به انسان در نظام هستی و تعریف و تنظیم رابطه انسان با خدا، خود و دیگران می پردازد و هدف اصلی آن، نشان دادن رویکرد قرآنی به انسان از آغاز تا فرجام است که با روش تفسیر موضوعی به تبیین آیات غرر و شاخص قرآن در مسائل متنوع این رویکرد می پردازد.
فصل نخست به عناوین «یقین به آفرینش، یحیی علیه السلام تمثیل آفرینش، الله آفریدگار انسان، فراسوی آفرینش انسان، تردید به آفرینش، انسان منکر رستاخیز، تردید و تذکر، خاستگاه تردید، نسیان، فقدان عقلانیت و عناد» پرداخته و فصل دوم نیز عناوین «انسان تبلور آفرینش احسن، خیر کثیر، تناسب و سازواری، نفخ روح، ترکیب تضاد، عقلانیت تکلیف و رستاخیز و کرامت و فضیلت انسان» را مورد بررسی قرار داده است.
عناوین «قرآن و هدف آفرینش، تبیین هدف، عملکرد برتر، پرستش خداوند، آگاهی از قدرت و علم خداوند، رحمت یا اختلاف، تلفیق و پیوند اهداف آفرینش انسان، نفی پوچ گرایی، نفی لعب، نفی عبث» در فصل سوم و موضوعات «شناخت راه، راه خدایی، رهیافت ها، توشه، توشه علمی راه و راهنما، توشه عملی و تلاش صالح، تعالی و سعی انسان، توشه اخلاقی؛ منش خداگونه» نیز در فصل چهارم مورد کنکاش قرار گرفته اند. در این بخش می خوانیم: به طور طبیعی نخستین نیاز برای آغاز یک حرکت، آگاهی از راه اصیل و نقشه آن است؛ این نکته بدیهی است که انسان برای حرکت در هر مسیری نیازمند آگاهی های درست و دقیق از اصل مسیر و راه های انحرافی آن است؛ یکی از جدی ترین مسائلی که قرآن بدان توجه نشان داده است، مسئله راه و مسیر حیات انسانی است.
در نگاه علامه طباطبایی خداوند در قرآن برای نوع بشر و دیگر آفریده ها راهی برای سیر به سوی پروردگارشان معرفی نموده است؛ برای نمونه در آیه (یاایهاالانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه)، به طور خاص به راهی ویژه انسان ها اشاره شده است. نویسنده در فصل پنجم، مباحث «منذر و هادی، تفاوت منذر با هادی، تفاوت انذار و هدایت، امام، ویژگی های راهنمایان، حشر با امام» و در فصل ششم، عناوین «سجده نماد ستایش خداوند، سجده در قرآن، معناشناسی، گونه ها، ستایشگران، آسمان و زمین، سایه ها، گیاهان و درختان، فرشتگان، انسان، نشانگان ستایش، تمایز مومنانه در قیامت، نشانگان اسلام، گرد عبادت» را مورد مطالعه قرار داده است.
نویسنده در رابطه با تفاوت منذر و هاد نوشته است: «به رغم آنچه در روایات شیعه و سنی و نیز، دیدگاه های بیشتر مفسران آمده است، در شماری از گزاره های تفسیری آمده است که مراد از منذر و هادی به پیامبر بر می گردد. اما از منظر مفسران امامیه، تفسیر یادشده مغایر با ظاهر آیه است؛ چرا که واو، جمله لکل قوم هاد را از انما انت منذر جدا کرده است؛ آری اگر واژه هاد، پیش از لکل قوم بود، این معنا کاملا پذیرفتنی می نمود، ولی چنین نیست.» این کتاب در فصل هفتم، به «حرام مرزهای شریعت، معناشناسی حرام، سبک شناسی قرآن در بیان مرزهای شریعت، منشا و خاستگاه حرمت، گستره حرام در قرآن، امنیتی و نظامی، جنسی، فرهنگی اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی، خباثت، فلسفه و حکمت حرام و اضطرار و حرام» و در فصل هشتم به «ابلیس دشمن بیرونی، دشمنی در مرحله آفرینش، دشمنی در بهشت، پایان فریب ابلیس سقوط آدم، دشمنی در دنیا و نفس دشمن درونی» پرداخته است.
معرفی کوتاه:
مجموعۀ « انسان در تراز قرآن » با روش تفسیر موضوعی به بازشناسی نگرش قرآن به انسان در نظام هستی پرداخته و هدف اصلی آن نشان دادن رویکرد قرآنی به آغاز و فرجام حیات انسان است. در این جلد، هشت مسئله مورد بررسی قرار گرفته‌اند که عبارتند از: «انسان، هیچ هست‌یافته»، «نیکوترین آفریده»، «آفرینشی هدفمند»، «راه و توشه»، «همراه با راهنمایان»، «ستایش و بندگی»، «مرزهای الهی» و «دشمن»؛ در جلدهای پسین نیز ابعاد دیگری از آموزه انسان‌شناسی قرآنی ارائه خواهد شد.