اندیشه های سیاسی آیت الله نایینی

کتاب اندیشه‌های سیاسی آیت‌الله نایینی نوشته‌ی میلاد یاوری و شهریار ربیعی، تحولات سیاسی و اجتماعی دوره‌ی مشروطه تا ابتدای دوره‌ی رضا شاه را بررسی می‌کند. موضوع این رساله اندیشه‌های سیاسی آیت‌الله نایینی در تطبیق با مدل روش‌شناسی توماس اسپریگنز و تاثیر اندیشه‌های ایشان بر تحولات این دوره است.
مدل روش‌شناسی اسپریگنز دارای دو منطق اصلی بازسازی شده و درونی است که منطق بازسازی شده شامل چهار مرحله‌ی مشاهده بحران، علل و عوامل بحران، درمان بحران و مدل حکومت آرمانی است که از منظر نایینی مهم‌ترین بحران استبداد در نهاد سلطنت و نوع روابط بین مردم و حکام که ایجاد کننده استبداد و مستبد هستند و علل بحران استبداد شامل علل سیاسی، فرهنگی و جامعه شناختی و درمان بحران با مدل دولت محقق و قدر مقدور مشروطه‌ی مشروعه سلطنتی و مدل آرمانی حکومت دولت‌های حق نبوی و علوی و مهدوی می‌باشند. سوال اصلی این رساله ناظر بر موضوع آن و منطق درونی اندیشه‌های سیاسی آیت‌الله نایینی می‌باشد.

در بخشی از کتاب اندیشه‌های سیاسی آیت‌الله نایینی می‌خوانیم:

آیت‌الله نایینی این اصل را از کتاب آسمانی قرآن کریم (نایینی از پنج آیه قرآن درباره شورا استقاده کرده است) و سیره مقدسه پیامبر بزرگوار اسلام (ص) و خطبه مبارکه نهج البلاغه اتخاذ کرده است. وی در این باره می‌گوید: خلفای اول هم از این اصل (مشورت) تخطی نکردند و همه پیشرفت‌های مسلمانان ناشی از به کار بردن این اصل است. مفاد اصل مذکور این است که تمام امور عمومی و سیاسی مسلمانان باید براساس مشورت باشد. از آن جایی که نایینی از این اصل هم بهره‌های زیادی در نظریه‌ی خود برده است، باید برداشت وی از این اصل و دلیل اثبات آن را بررسی کنیم. اگر به نحوه‌ی استدلال او در اثبات این اصل دقت کنیم به تدریج مفهوم آن نیز مشخص می‌شود. از میان ادله‌ای که برای اثبات اصل شورا بیان کرده است، آیه شریفه‌ی «و شاورهم فی الامر» را واضح الدلاله می‌داند. بنابراین توجه خود را به بررسی این آیه معطوف و بقیه ادله را به‌عنوان تایید آورده است و می‌گوید: خداوند از طریق این آیه عقل کل و نفس عصمت را مخاطب قرار دادند و به مشورت با عقلای امت مکلف فرموده‌اند. اما پیامبر (ص) از چه جهتی مورد خطاب قرار گرفته است و باید در چه چیز و با چه کسانی مشورت کنند؟