المان ها و هویت شهری

مریم شعبانی و امین خلیلی فرد در کتاب المان‌ها و هویت شهری، به بررسی مجموعه عوامل فرهنگی و اجتماعی مردمان هر منطقه در روند شهرسازی پرداخته‌اند.
قابلیت زندگی، هویت، اصالت و فرصت‌های شهری از خصوصیات مثبت محیط شهری است که باید در خدمت فرد، شهروند و واحدهای کوچک اجتماعی قرار گیرد. ساختار شهر بایستی به طور مستقیم از طریق نهادها و به طور نمادی از طریق فضاهای عمومی‌اش دعوت‌ کننده و مشوق حیات عمومی باشد. فضای عمومی شهر برخلاف فضاهای محله‌ای باید به روی تمامی اعضای جامعه باز باشد. فضای عمومی شهر محل تعامل و معاشرت گروه‌های مختلف مردم می‌باشد. محلی است که مردمان متفاوت برخورد و معاشرت می‌نمایند.
نشانه‌های شهری به عنوان یک عنصر خاص نماد شاخص فضای شهری، عمل می‌کنند. این نشانه‌ها در راستای سبک‌ها، روش‌ها و اعتقادات یک اجتماع شکل می‌گیرند و می توانند به معرفی یک منطقه‌ی خاص به لحاظ تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی و... بپردازند که در برقراری ارتباط موثر شهروندان و کسانی که به محل رفت و آمد دارند نقش مهمی دارند. هدف دیگر المان‌ها، ارتقای کیفیت و ایجاد سرزندگی فضاهای شهری و زیبایی و شادابی است. نصب نشانه‌های شاخص شهری و کمک گرفتن از ابزارهایی جهت زیباسازی آن‌ها از عوامل مهم ایجاد محیط سالم و با نشاط برای زندگی شهروندان است.
اولین نقشی که در طراحی نماد شهری قائل می‌شویم، ارتباط بصری و درک معنایی مناسب بین طرح و انسان و سپس، وظیفۀ زیباسازی محیط شهری است. از آنجایی که طراحان شهری نقش مهمی در ایجاد و مکان‌یابی فضاها و نمادها دارند لذا در ایجاد فضاهای شهری متناسب با محیط شهری نیازمند شناخت کافی از هویت شهری و رفتارشناسی انسان هستند تا با بهره‌گیری از این موارد بتوانند فضای شهری مناسبی برای تعاملات اجتماعی و زندگی جمعی شهری، طراحی و اجرا نمایند و بتوان به نحوی کیفیت زندگی شهری را بالا برده و شهر را متمایز از دیگر شهرها ساخت و به مکان جاذب جمعیت و گردشگران تبدیل شود.
یکی از عواملی که القا کنندۀ هویت در فضاهای شهری می‌باشد، المان‌های شهری است. حال موضوع در این است که این المان‌ها باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند تا یادآور هویت شهری باشند و سبب برانگیخته شدن حس تعلق خاطر برای ساکنان باشند.

در بخشی از کتاب المان‌ها و هویت شهری می‌خوانیم:
شهرسازی اسلامی مشتمل بر مبانی نظری و تئوری‌های مربوط به اصول و ارزش‌هایی است که باید در طراحی، برنامه‌ریزی و ایجاد محیط زندگی مسلمانان رعایت شوند و بر روابط انسان با محیط (طبیعی یا مصنوع) و همچنین با سایر هم‌نوعان خویش (جامعه) حاکم باشد. این اصول و ارزش‌های از تعالیم اسلامی استخراج شده و دربردارنده عوامل مهم فرهنگ ملی که در تضاد با اصول پیشین نباشند نیز هستند. اجمالا باید گفت که منبع اصلی اصول حاکم بر کلیه اعمال مسلمانان و از جمله شهرسازی آن‌ها، قرآن کریم و سنت پیامبر هستند. در این متون بر اساس یک سری زمینه‌ها و موضوعات کلی، اصولی برای فعالیت و زندگی انسان قابل استخراج هستند، مانند هدف غایی زندگی انسان. این اصول باید با معیارهای حاکم بر عالم وجود که توسط خداوند برپا شده هماهنگ و یا تفسیری از آن باشد.
علت این امر، آن است که انسان خلیفه خداوند بر روی زمین بوده و اعمال او باید رنگ الهی به خود گیرد. این اصول کلی حاکم بر عالم وجود براساس تعالیم اسلامی عبارتند از وحدت در کثرت، تجانس، توازن، تعادل، اندازه، هماهنگی و مواردی از این دست که مکتب اصفهان نمونه بسیار خوبی در این زمینه محسوب می‌شود. معمولا در معماری اسلامی چهار عامل مهم تعیین کننده می‌باشند: 1- شرایط آب و هوایی 2- مواد و مصالح محلی 3- فرم‌های سنتی 4- شیوه زندگی و ارزش‌های اسلامی و اجتماعیاصول و معماری اسلامی که در راس آن معماری اماکن مذهبی و مساجد قرار دارد.