ادب الهی (کتاب سوم: تربیت فرزند)

آیت الله مجتبی تهرانی در سال های پایانی عمر شریفش، مباحثی را پیرامون تربیت نفس و دیگران مطرح کرده اند، این بیانات در قالب مجموعه «ادب الهی» که شامل 5 جلد کتاب است منتشر شده است.
سومین کتاب از این مجموعه، «تربیت فرزند» است که حضرت استاد(ره) برای اولین بار با ایجاد طبقه بندی دقیق در مساله تربیت فرزند، راه را برای درک مسیر صحیح تربیت روشن کرده اند و می فرماید: والدین تنها باید استعدادهای درونی فرزند خود را شکوفا کنند که ما از آن به «آبیاری زمین وجود کودک» تعبیر می کنیم، زمین وجودی کودک آماده است، بذر هم آماده است، در این حال والدین اگر به این زمین آب ندهند، خیانت کرده اند.
گزیده کتاب
فراز 1:
از آنجا که یکی از ریشه های اصلی تربیت جامعه مسئله غیرت و شاخه های مرتبط با آن است، مباحث خود را با پرداختن به این موضوع آغاز می کنیم...
در تعریق غیرت گفته می شود: غیرت حالتی است مربوط به روح که از حب به شیء نشئت می گیرد و موجب می شود که انسان از اشیایی که به لحاظ عقلی و شرعی نسبت به حافظت آن ها وظیفه دارد، حفظ و حراست نماید...
غیرت دارای مراتبی است... یک غیرت غیرت حیوانی است... روایات ما در مقام نکوهش [بی غیرتی] ما می گویند: غیرت را از خروس یاد بگیرید! ببینید چگونه نسبت به همسرانش غیرت دارد... کسانی هستند که حتی غیرت حیوانی هم ندارند.
صفحه 28 تا 29 فراز 2:
از امیرالمومنین علی علیه السلام نقل است که:
بیشتر هم خود را صرف تامین نیازهای مادی خانواده و فرزندانتان نکنید.
متوجه هستی؟!
در ادامه حضرت دلیل این مطلب را به زیبایی بیان می کند:
اگر به فکر امور معنوی آن ها باشید و هم و غم خود را در این راه مصرف کنید و پیوندشان را با خدا محکم کنید، آن ها از اولیای خدا شده و خداوند نیز هیچ وقت دوستانش را وانمی گذارد.
حضرت چقدر زیبا این مسئله را بیان کرده اند! اگر بیشترین همتت را برای این بگذاری که فرزندانت از دوستان خدا بشوند و پیوندشان را با خدا محکم کنی، خدا هم هیچ گاه دوستانش را رها نمی کند. غصه مادیات آن ها را هم نخور؛ چرا که اگر رابطه آن ها با خداوند درست شود، مادیات آن ها نیز تامین خواهد شد. مولا هیچ گاه عبدش را تنها نمی گذارد.
صفحه 32 و 33

فراز 3:
چگونه فرزندم را تربیت کنم تا مورد پسند عقل و شرع باشد؟
... عرض کردیم که خداوند متعال به روش عقلانی و با دو ابزار قوه سعمی و بصری آن را به انجام می رساند...
در آموزش روش های رفتاری و گفتاری به فرزند از طریق سمعی و بصری اولویت استفاده از کدام یک است؟
برد زبان حال، همواره بیشتر و قوی تر از زبان قال است...
در بیان اولویت و تقدم زبان حال بر زبان قال در امر تربیت، روایتی از امام علی علیه السلام نقل شده است که صراحتا به این مطلب اشاره کرده اند:
زبان حال خیلی راستگوتر است از زبان قال!...
بنابر این کسی که می خواهد فرزند خود را تربیت نماید، باید بداند که [علاوه بر عمل او] تیپ، قایفه و چهره او در تربیت فرزندش موثر است.
ص 67 تا 69فراز 4:
یکی از مواردی که در مسئله تربیت مطرح شده این است که انسان در حالت خشم اقدام به تربیت ننماید.
رسول خدا صلوات الله علیه و آلهاز تادیب و تربیت به هنگام خشم نهی فرموده اند و از امام علی علیه السلام نیز نقل شده است که: ادب کردن در هنگام خشم ممکن نیست!
تربیت همراه با غضب اصلا تربیت نیست؛ زیرا آنچه در تربیت نقش زیربنایی و اساسی دارد، حیا و پرده داری است... [و در این حالت خشم] ممکن است حرکتی کند که موجب پرده دری شود.
ص 116فراز 5:
در باب محیط شغلی [یکی از محیط های بسیار تاثیر گذار در تربیت] فقط بحث خود شغل مطرح نیست. ممکن است شغل خیلی خوب باشد و محیط، محیط بدی نباشد اما از راه مراجعین، خراب بشوی. ما فقط دنبال این هستیم که خرابی نباشد؛ سازندگی پیشکش! ...
صراحتا عرض می کنم که محیط شغلی بر انسان در سه رابطه نقش تربیتی دارد و بعد از مدتی عادی می شود، یعنی قباحت یک سنخ محرمات از بین می رود. گوش کنید! مراجعین تو طوری هستند که دیگر قبح سرت نمی شود. البته اینجا فرض کردم که همه جهات شرعی در ظاهر حفظ بشود که اگر حفظ نشود وامصیبت است!
ص 332 و 333