آیین رسیدگی به خسارات دادرسی با تاکید بر رویه قضایی

کتاب آیین رسیدگی به خسارات دادرسی با تاکید بر رویه قضایی، تالیف فاطمه رمضانی، درباره رسیدگی به دعاوی در مراجع قضاوتی است که مستلزم صرف هزینه‌های مختلفی هست و تا حدودی اصل مجانی بودن قضات در اسلام را تحت شعاع قرار داده است. این هزینه‌ها در قالب خسارات دادرسی قابل بحث است.
یکی از مصادیق مسئولیت مدنی را می‌توان خسارات دادرسی قلمداد نمود که بیشتر در حوزه مسئولیت غیر قراردادی مورد بحث قرار می‌گیرد. نظر به این‌ که خسارات مذکور از توابع دادرسی است در قوانین آ. د. م. موادی به آن اختصاص داده شده است. با توجه به ماده 515 ق. آ. د. م. خواهان حق دارد خسارات ناشی از دادرسی را از جمله هزینه‌های دادرسی و حق‌الوکاله وکیل و هزینه‌هایی که جهت اثبات دعوا یا دفاع لازم است را ضمن تقدیم دادخواست اصلی یا اثنای دادرسی یا به طور مستقل از خوانده مطالبه کند و همچنین این حق هم برای خوانده وجود دارد که در صورت غیر محق بودن خواهان، خسارات را مطالبه نماید. تصویب ماده 515 ق. آ. د. م. مسبوق به سوابقی است که در کتاب آیین رسیدگی به خسارات دادرسی با تاکید بر رویه قضایی با کاوش در مواضع تدریجی قانونگذار و رویه قضایی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در بررسی رویه قضایی از آرای محاکم اعم از عالی و تالی، آرای وحدت رویه و اصراری هیئت عمومی دیوان عالی کشور، نظریات مشورتی اداره کل امور حقوقی و تدوین قوانین قوه قضاییه و بالاخره نظریات قضات که مجموعا به عنوان ارکان سازنده رویه قضایی کشور شناخته شده، این نتیجه به دست می‌آید که مطالبه خسارات دادرسی در دادگاهی که دادخواست اصلی مطرح شده، مطرح می‌شود اما اگر بعد از صدور حکم قطعی باشد و به طور مستقل مطرح شود باید در دادگاه محل اقامت خوانده مطرح شود.

با این تفاسیر، به نظر می‌رسد که حتی بعد از صدور حکم قطعی هم بتوان دادخواست مطالبه خسارات دادرسی را در دادگاهی که دادخواست دعوای اصلی مطرح شده است را مطرح نمود چه آن‌که دادگاه رسیدگی‌ کننده به دعوای اصلی از کم و کیف دعوا اطلاع بیشتری دارد و در این مورد می‌تواند رای بهتر و عادلانه‌تری صادر نماید. با بررسی محاکم در کتاب آیین رسیدگی به خسارات دادرسی با تاکید بر رویه قضایی، در می‌یابیم که از دعاوی مهمی که قابل طرح است دعاوی مربوط به خسارات ناشی از دادرسی است.

کتاب آیین رسیدگی به خسارات دادرسی با تاکید بر رویه قضایی پس از ارائه تعریف و قلمرو خسارات دادرسی، شرایط مطالبه و آیین رسیدگی به آن را در حقوق ایران با تمسک به اصول و قواعد کلی اثبات نموده و نظر فقها و حقوق‌دانان را نیز ذکر نموده است.
نظر اکثریت حقوقدانان و فقها بر این بوده است که مبنای خسارات دادرسی قاعده تسبیب است و در هر صورت با تقاضای خواهان قابل مطالبه است و شرایط مطالبه خسارات دادرسی و آیین رسیدگی به آن مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت کتاب آیین رسیدگی به خسارات دادرسی با تاکید بر رویه قضایی به آیین رسیدگی به خسارات دادرسی پرداخته و آراء دادگاه‌ها و رویه قضایی و نظریات مشورتی که در این مورد صادر شده، نقل نموده است.