رمزگشایی نمادهای آثار کافکا

کتاب رمزگشایی نمادهای آثار کافکا به قلم حیدر شجاعی، نمادهای پیچیده و آمیخته با رویای آثار این نویسندۀ بزرگ آلمانی را مورد مطالعه قرار داده و آن‌ها را رمزگشایی می‌کند.

کافکا نیز مانند بسیاری از نویسندگان مشهور جهان، داستان‌هایی اکثرا سمبولیک و تمثیلی دارد؛ به گونه‌ای که عناصر داستانی او همه رازآلودند و تعبیر و تاویل‌های گوناگونی را برمی‌تابند. به تعبیری؛ «حضور نمادین اشیاء، اشخاص، جانداران و مناسبات آن‌ها، بر چند پهلویی و پیچیدگی و ابهام این آثار افزوده است».

هرچند نمادهای به کار رفتۀ در آثار کافکا با سایر نمادشناسی قبل و بعد از او تفاوت چندانی دارد - زیرا نمادهای کافکایی خاص خود اوست - اما غایت این کتاب به نوعی نمادشناسی تطبیقی و مقایسه‌ای نیز هست.

نمادهای کافکا هر چند طبیعی و واقعی است، اما چون آمیخته با رویاهاست، به صورت معماگونه مطرح شده‌اند. اینگونه معماها شما را وارد دالان‌های پیچ در پیچ می‌کند. از این‌رو نمی‌توان گفت که کافکا فردی کاملا مذهبی یا برعکس پوچکرا بود. به عقیدۀ نگارنده، او فردی اخلاق‌گرا، اما دچار اضطراب، تشویش خاطر و سردرگمی است.

تمثیلات کافکا نیز فراوان و گوناگون‌اند. «گره گور روی»، نویسندۀ کتاب «نقد آثار کافکا» می‌نویسد: «باید در نظر بگیریم که کافکا به یک معنی دربارۀ بحران، قلم زده است. به خصوص بحران مذهبی که انسان قرن بیستم را گرفتار ساخته است... کافکا طرز استفاده از تمثیل را بهبود بخشید، «هاینه» به امکان فوق‌العادۀ آن پی برد؛ و «نیچه» نیز این امکان را به فعل درآورد».

همچنین کابرد حیوانات گوناگون در آثار کافکا کاملا نمادین هستند: سوسک، گربه، کبوتر، کلاغ، موش، مار، سگ، میمون، شغال، اسب، پلنگ، ببر، کرکس و... . بررسی تطبیقی طرز استفادۀ کافکا از حیوانات و شیوۀ سنتی آن، هرچند تازگی نداشته و اقتباسی از پیشینیان است، اما کار خلاق و هنری است.

با این حال به تعبیر «آنجل فلورس» کسی نباید مدعی شود که آثار کافکا را کاملا فهمیده است. در این کتاب نیز چنین ادعایی شده است! ابهام در آثار کافکا بسیار است. پس نمی‌توان به صورتی کاملا قطعی نظر داد.

در بخشی از کتاب رمزگشایی نمادهای آثار کافکا می‌خوانیم:

در تفسیر المیزان تصریح شده که علت برتری انسان بر موجودات دیگر به ویژه فرشتگان آموزش اسماء به او و نیز دمیدن نفخه الهی در انسان است و خوردن میوه ممنوعه آدم باعث آشکار شدن عورت آن‌ها گردید یعنی آگاهی به غریزه جنسی و حیوانی خویش یافتند و هیچ ربطی به درخت معرفت نیک و بد ندارد. برخلاف دیدگاه تورات و انجیل که تحریف شده و گناه انسان را ذاتی و موروثی می‌داند و نیز همه گناهان را به گردن حوا یا زن انداخته و به تحقیر جانبدارانه وی پرداخته و مار را نیز نماد هوش و زیرکی معرفی نموده، همگی خلاف نص صریح قرآن و روایات است.

در ترجمۀ تورات (عهد قدیم) که تحریف شده است: تعداد صد آیه برای کلمۀ درخت وجود دارد. مانند: پیدایش فصل دو آیه هفده: اما از درخت معرفت نیک و بد زنهار نخوری، زیرا روزی که از آن خوردی، هرآینه خواهی مرد. پیدایش فصل سه آیه شش: و چون زن دید که آن درخت برای خوراک نیکوست و به نظر خوش نما و درختی دلپذیر و دانش افزا، پس از میوه‌اش گرفته، بخورد و به شوهر خود نیز داد و او خورد. پیدایش فصل سه آیه دوازده: آدم گفت: «این زنی که قرین من ساختی، وی از میوۀ درخت به من داد که خوردم. پیدایش فصل سه آیه هفده: و به آدم گفت: «چون که سخن زوجه‌ات را شنیدی و از آن درخت خوردی که امر فرموده، گفتم از آن نخوری، پس بسبب تو زمین ملعون شد، و تمام ایام عمرت از آن با رنج خواهی خورد.

از دیدگاه فیلون خوردن از درخت ممنوع تمثیل و کنایه‌ای است از تسلیم شدن در برابر لذات و شهوات جسمانی. چون آدم در برابر خواسته‌های جسمانی خود سر فرود آورد، فهم او از سطح فراتر دانش به سطح فروتر اندیشه فرو افتاد.