رمی جمرات در گذشته و حال

رمی جمرات یکی از مناسک مهم حج است، و معروف در میان فقهای معاصرین (ایدهم الله) این است که جمرات همان ستونهای سه گانه ای است که مردم در ایام مخصوص حج سنگ بر آن می زنند.
ولی هر چه به عقب برمی گردیم این اندیشه در نظر ما کم رنگ و کم رنگتر می شود تا آنجا که اطمینان پیدا می کنیم، این ستونها علامتی برای محل جمره هستند و «جمرات» همان محل اجتماع سنگریزه هاست و باید سنگ را به آن پرتاب کرد.
صاحب جواهر (قدس سره) تخییر در میان این دو را پذیرفته، و صاحب مدارک (رحمه الله علیه) زدن سنگ را به ستونها از باب احتیاط می داند و به عقب تر که برمی گردیم کمتر سخنی از ستونها مطرح است بلکه سخن از «مجتمع الحصی» و محل اجتماع سنگریزه هاست.
در این مجموعه اقوال حدود 50 تن از فقهای شیعه و اهل سنت آورده شده که گروهی با صراحت و گروهى با اشارات روشن تصدیق کرده‌اند که ستونها علامت هستند و جمره همان محل‌ اجتماع سنگریزه‌هاست که امروز به صورت حوضچه‌اى در اطراف ستونها دیده مى‌شود. گروه کثیرى از ارباب لغت نیز در تفسیر معنى واژۀ «جمره» به این معنى تصریح کرده‌اند که عین عبارت آنها در این کتاب آورده شده است. از کلمات مورخان و سفرنامه‌نویسان نیز قراین روشنى بر آن دیده مى‌شود که عینا آورده‌ایم. البته در هیچ یک از روایات فراوانى که در احکام جمره در کتب روایى آمده است تعریفى درباره جمره دیده نمى‌شود ولى در گوشه و کنار همین روایات نیز اشاره‌هاى واضحى است که اندیشمندان را درباره تفسیر بالا قانع مى‌کند.
قابل توجه این که در یکى از مهمترین و گسترده‌ترین کتب تاریخى که درباره مکه و بیت الله نگاشته شده و متن آن در آخر کتاب خواهد آمد چنین مى‌خوانیم: «در وسط‍‌ هر یک از جمرات علامتى مانند ستون است که ارتفاع آن به اندازۀ قامت یک انسان است و از سنگ ساخته شده و به عنوان علامت براى محل‌ رمى است و این علامات در صدر اسلام نبوده و بعدا پیدا شده است». ما مطمئن هستیم که مطالعۀ این کتاب افق تازه‌اى به روى محققان مى‌گشاید که جمره چیزى جز «مجتمع الحصى» (محل اجتماع سنگریزه‌ها) نیست و نباید مردم به خود زحمت دهند و ستونها را نشانه‌گیرى کنند، مطمئن باشند آنها علامت و نشانه بر محل است.
معرفی کتاب:
رمی جمرات در گذشته و حال
رمی جمرات در گذشته و حال، اثر آیت الله ناصر مکارم شیرازی (متولد شیراز 1305ش) است که در آن، به بحث و بررسی درباره تعیین محل دقیق سنگ اندازی در رمی جمرات در مراسم عبادی حج پرداخته است.
نویسنده، نگارش کتاب را در تاریخ شهریورماه سال 1382ش، در حوزه علمیه قم به پایان رسانده است
هدف وی از نگارش اثر حاضر، عبارت است از یافتن راه حلی برای یکی از مشکلاتی که در مسیر انجام اعمال حج وجود دارد و آن عبارت است از پیامدهای ناگواری که در انجام عمل رمی جمرات رخ داده؛ به جهت آنکه پنداشته شده جمره همان ستونی است که باید به سوی آن سنگ انداخت.
کتاب حاضر، رساله مختصری است و از مقدمه نویسنده و متن اصلی (شامل چند بحث در مورد معنای جمره، جمره در لغت، روایات و نظر فقیهان و اندیشمندان و...) تشکیل شده است. روش نویسنده در این کتاب، پژوهش فقهی استدلالی است.
معرفی کوتاه:
لزوم بررسى دربارۀ جمره
(2)یکى از مشکلات مهم‌ حجاج، مساله رمى جمرات است؛ به خصوص در روز عید قربان، که همه براى رمى «جمره عقبه» هجوم مى‌آورند و در بسیارى از سال‌ها ضایعات جانى فراوانى رخ داده و عده زیادى در اطراف جمرات مجروح، یا کشته شده‌اند و بسیارى از اوقات سرها، صورت‌ها و یا چشم‌هاى زیادى آسیب‌دیده است!
مسئولان عربستان سعودى تدبیرهاى مختلفى اندیشیده‌اند از جمله ایجاد طبقۀ دوم براى جمرات ولى هنوز این مشکل بزرگ حل نشده است.
بیشتر این ضایعات به خاطر آن است که تصور عموم، به دنبال فتاواى بزرگان معاصر، بر این مى‌باشد که در رمى جمرات واجب است سنگ‌ها به آن ستون مخصوص اصابت کند، حال آن که دلیل روشنى بر این امر وجود ندارد؛ بلکه دلایلى بر خلاف آن داریم که نشان مى‌دهد همین اندازه که سنگها به سوى جمره پرتاب شود و در همان دایره‌اى که محل‌ اجتماع سنگهاست بیفتد، کافى است. در واقع «جمره» همان «محل‌ اجتماع سنگریزه» هاست؛ نه آن «ستون» ها! بلکه ستونها نشانه‌اى براى آن محل است. (1)این رساله به این منظور تنظیم شده است که دلایل علمى این مساله روشن شود و در معرض ملاحظۀ اندیشمندان اسلام قرار گیرد تا روشن شود که این ستونها نه در عصر پیامبر صلى الله علیه و آله وجود داشته و نه در اعصار ائمه علیهم السلام، اگر وجود داشته فقط‍‌ براى دیدن محل‌ جمره بوده است که حجاج محل‌ رمى را گم نکنند و گاه چراغى در کنار آن نیز نصب مى‌شد، براى آنهایى که به حکم ضرورت در شب رمى مى‌کردند.
از همۀ ارباب تحقیق مى‌خواهیم، تا تمام کتاب را با دقت مطالعه ننموده‌اند به داورى ننشینند؛ وفقکم الله لمرضاته.
(1) جمره چیست‌؟
(2)اصل وجوب رمى جمرات، به عنوان یکى از مناسک حج، از مسلمات و ضروریات اسلام است و همۀ علماى اسلام بر آن، اتفاق نظر دارند.
اما مساله مهم در باب رمى جمرات این است که بدانیم «جمره» چیست، که باید سنگها را به سوى آن پرتاب کرد؟
آیا جمره همین ستونهایى است که امروز به آن سنگ مى‌زنند؟ یا آن قطعه زمینى است که اطراف ستونها قرار دارد؟ یا هر دو؟ یعنى سنگ به سوى هر کدام پرتاب شود کافى است.
گروهى از فقها از شرح این مطلب سکوت کرده‌اند و به سادگى از کنار آن گذشته‌اند، ولى گروهى از آنها تعبیرات روشنى دارند که به خوبى نشان مى‌دهد «جمره» همان زمین اطراف ستونهاست؛ همان قطعه زمینى که سنگریزه‌ها به هنگام رمى در آن جمع مى‌شود. در کتب ارباب لغت و روایات معصومین علیهم السلام نیز اشاره‌هاى گویایى بر این امر وجود دارد.
بلکه قراین نشان مى‌دهد که در عصر رسول الله صلى الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام ستونى در محل‌ جمرات وجود نداشته و اگر ستونى در عصر بعضى از معصومین علیهم السلام بوده به عنوان نشانه و علامت براى گم نکردن آن محل بوده است و حاجیان سنگهاى خود را بر آن قطعه زمین مى‌انداختند و سنگها روى هم انباشته مى‌شد و بدین جهت آن را جمره؛ یعنى «مجتمع الحصى» [محل جمع شدن سنگریزه‌ها] گفته‌اند.
(1)براى پى بردن به این حقیقت، بحث را در چهار محور دنبال مى‌کنیم:
محور اول: کلمات ارباب لغت در تفسیر و توضیح جمره.
محور دوم: نقل کلمات فقهاى بزرگ شیعه و اهل سنت.
محور سوم: آنچه از روایات اسلامى استفاده مى‌شود.
محور چهارم: پاسخ به پرسشهاى مختلف و بررسى نقدها.
(1)1 تفسیر جمره
در کتب ارباب لغت
(1)در متون معروف و مشهور لغت، براى «جمره» چهار ریشه لغوى گفته‌اند: