مرات الادوار و مرقات الاخبار (جلد دوم)

معرفی کتاب:
در این دوره رواج و کاربرد فراوان زبان فارسی در کشورهایی همچون هندوستان و حکومتهایی همچون عثمانی جای بسی مباهات دارد. مصلح‌الدین محمد اگرچه در دربار عثمانی زندگی می‌کند اما آگاهی کاملی از تقابل بین حکومت صفویان و عثمانیان دارد و اجازه نمی‌دهد که هیچ‌گونه عصبیتی باعث خدشه‌دار شدن تاریخش شود و تلاش می‌کند تعادلی را در تمام تاریخ خود رعایت نماید. ناشناخته ماندن این تاریخ و نویسندۀ آن نیز می‌تواند از جنبه‌های اهمیت این کتاب باشد. در حالی که نوشتن چنین تاریخی از فردی که خود استاد علوم عقلی و نقلی است از یک طرف و همچنین نوع گزینش مطالب از منابع مورد استفاده و چگونگی بهگزینی آنها از طرف دیگر می‌تواند از وجوه ممتاز این تاریخ باشد. این تاریخ در ضمن بیان وقایع تاریخی هر عصری به بررسی و شرح حال شعرا و دانشمندان و آثارشان که در دوره‌های مختلف وجود داشته‌اند، می‌پردازد و گاه به نقد و بررسی عقاید وآراء‌ آنها نیز می‌پردازد. از این دیدگاه تاریخ او شاید به نوعی تذکره نیز شباهت پیدا کند. این خصوصیت بیشتر دربارۀ شعرا و دانشمندان هم‌عصر او بیشتر مصداق پیدا می‌کند. این تاریخ از دیدگاه این که دارای نسخه بدلهای فراوانی است حائز اهمیت است. زیرا اگر این تاریخ مربوط به قرن هشتم بود جای بحث نداشت. اما این که نسخه‌ای متعلق به قرن دهم باشد و دارای این تعداد نسخه بدل باشد، مهم است واین خود می‌تواند دلیل مورد توجه بودن این تاریخ باشد.
این تاریخ دارای دو شعبۀ نسخه‌نویسی است:
یک گروه نسخه‌هایی است که تعصبات و عقاید دینی در نگارش آنها نقش داشته است. چرا که قسمتهای مهمی از نسخه را حذف کرده‌اند. مثلا در این گروه از نسخه‌ها قسمتی از تاریخ که مربوط به امامت ائمه شیعه بوده است، حذف شده‌اند. اما در گروه دیگر نسخه‌ها این اقدام صورت نگرفته است. هر کدام از این دو گروه نسخه‌ها در حوزۀ عقیدتی خاص نوشته شده‌اند و ما در تصحیح این متن مرز میان این دو گروه نسخه‌ها را رعایت کرده‌ایم که در زیرنویسها این موارد را مشخص کرده‌ایم. مولف اگرچه در ابتدای تاریخش از منابع و مآخذی که سود برده است، نام می‌برد، اما در درون متن نیز از آثاری نام می‌برد که غیر از منابع اولیۀ اوست. مولف در بیان نقل قولها نام منبع و نویسندۀ آن را ذکر می‌کند و مضامین تاریخ خود را به آنها مستند می‌گرداند. مولف زمانی که به بیان مسایل فقهی و علمی می‌پردازد گاه اگر نظری را که عنوان می‌کند که با نظرات او مخالف است، به نقد و بررسی آن نظریات می‌پردازد و عقیدۀ خود را نیز مطرح می‌کند.