جستارهایی در تاریخ نگاری معاصر ایران

توکلی جریانهای فعال در عرصه تاریخ نگاری معاصر ایران را به 8 دسته تقسیم می کند و ویژگیهای هر یک از این جریانها را به تفصیل بیان می کند: 1. تاریخ نگاران موافق پهلوی (شامل تاریخ نگاری پهلوی‌ها، تاریخ نگاری سفرا و سیاستمداران غربی، تاریخ نگاری خادمان جدا شده و تاریح نگاری تجاری نویسی)، 2. تاریخ نگاری مخالفان رژیم پهلوی (شامل تاریخ نگاری اسلامگرایان، تاریخ نگاری ملی گرایان، تاریخ نگاران چپگرا)، 3. تاریخ نگاری محققان خارجی و نویسندگان حامی انقلاب اسلامی، 4. تاریخ نگاری دانشگاهی، 5. تاریخ نگاری روشنفکری، 6. راهی برای پژوهش در تاریخ، 7. نظریه رسمی تاریخی، بایسته‌ها، موانع و مشکلات، 8. همدلی و تعامل؛ ضرورت تاریخ نگاری انقلاب اسلامی.

نویسنده در بخشی از کتاب می‌نویسد: «پدیده‌های‌ تاریخی‌ و سیاسی‌ از منظر هر نویسنده‌ با عقاید ویژه‌ او تجزیه‌ و تحلیل‌ می‌شود و یکسان‌ دیدن‌ منظرهای‌ نویسندگان،‌ خیلی‌ مطابق‌ با واقع‌ نیست. این‌ درست‌ است که‌ بزرگان‌ تاریخ‌‌نگاری‌ و اساتید علم‌ تاریخ‌ تاکید می‌کنند که‌ مورخ‌ باید بی‌طرف‌ باشد و این امر‌ یک‌ ضرورت‌ در امر تاریخ‌‌نگاری‌ است، اما همیشه‌ هم،‌ طرفیت‌ مورخ به آن‌ معنا نیست‌ که‌ بیان‌ خلاف‌ واقعی‌ صورت‌ گیرد.»

توکلی در ادامه می‌نویسد: «بحث‌ ما در بررسی‌ مقوله‌ نگرش‌شناسی‌ تاریخی‌ به‌ این‌ فرضیه‌ برمی‌گردد که‌ هیچ‌ مورخ‌ و گوینده‌ای‌ در بیان‌ حوادث‌ تاریخی‌ بی‌‌طرف‌ نیست. در این‌که مورخ‌ باید بی‌طرف‌ باشد به‌ لحاظ‌ ایده‌‌آلی، حرف‌ درستی‌ است، ولی‌ به‌ لحاظ‌ علمی و عملی،‌ غالبا‌ مورخان‌ دارای‌ موضع‌ هستند و بی‌طرفی‌ مورخ، کمتر پذیرفتنی‌ است. بنابراین‌ لازم‌ است‌ به‌ واسطه‌ بازکاوی‌ و بازشناسی، گرایش‌های‌ نویسندگان‌ تاریخ‌ معاصر مشخص‌ گردد.»